Przygotuj się do dialogu

Ludzie uczestniczą w dialogach po to by nawiązać wieź - podzielić się swoimi pomysłami i doświadczeniami. W sytuacji przedstawionej na powyższym obrazku widać jak odbywa się dialog pomiędzy Jankiem i jego mamą. Poprzez dialog mama Janka dowiaduje się co się wydarzyło pomiędzy Jankiem i Sarą.

Niniejszy rozdział przedstawi Ci w prosty sposób główne zasady dialogu. I chociaż, większość dorosłych zręcznie stosuje te zasady w sposób automatyczny to nazwanie ich pomoże Ci nauczyć tych zasad Twoje dziecko. Dla przykładu, każdy uczestnik dialogu na zmianę mówi i słucha. Te zmiany muszą odbywać się w odpowiednim czasie, a wypowiadane kwestie nawiązywać do poprzednich. Aby to mogło zadziałać uczestnicy dialogu starać się zrozumieć myśli i uczucia drugiej strony.

Po przeczytaniu tego rozdziału książki będziesz miała lepszą świadomość tego co Twoje dziecko powinno wiedzieć o dialogu.

Co sprawia, że dialog jest udany?

Każdy w naszym życiu miał okazję uczestniczyć w udanym lub nieudanym dialogu. Wiemy, że uczestniczymy w udanym dialogu kiedy czujemy, że jesteśmy w niego zaangażowani i jesteśmy doceniani przez drugą osobę. Wiemy, że uczestniczymy w nieudanym dialogu kiedy stwierdzamy, że przestaliśmy słuchać, nasze myśli uciekają szybko od tematu rozmowy i zastanawiamy się jak najszybciej zakończyć rozmowę.

Zdolność Twojego dziecka do pozyskiwania przyjaciół zależy w pewnej mierze od jego umiejętności konwersacyjnych. Przyjrzyjmy się w jaki sposób Antosi stara się prowadzić dialog:

Aby rozpocząć dialog Antoni zadaje Michałowi mnóstwo niezwiązanych ze sobą pytań. Brzmi to bardziej jak przesłuchanie niż jak prawdziwy dialog. Ponadto Antoni nie daje Michałowi możliwości na udzielenie odpowiedzi i stoi zbyt blisko. Taka sytuacja nie jest komfortowa dla Michała. Zwróć uwagę jak robi jeden krok w tył. Teraz przyjrzyjmy się w jaki sposób zachowuje się Jakub w podobnej sytuacji:

Rozmową, którą prowadzi Jakub jest zdecydowanie lepsza od rozmowy prowadzonej przez Antoniego. Dzieje się tak z kilku ważnych powodów.

Jakub rozpoczyna rozmowę o pokazania, że jest zainteresowany figurką, którą trzyma Michał. Następnie pyta się go, czy chce się z nim pobawić i czeka na odpowiedź. Kiedy spostrzega, że Michał się waha, Jakub posługuję się sugestią odnoszącą się do przedmiotu zainteresowania Michała (figurka z superbohaterem). To pokazuje, że Jakub przejmuje się uczuciami Michała. W trakcie dialogu Jakub stoi w odpowiednim dystansie do Michała i uśmiecha się do niego.

Jakub stosuje wszystkie zasady dobrego dialogu, podczas gdy Antoni wszystkie je łamie. Przyjrzyjmy się poniższej liście rzeczy, które powinno się robić podczas dialogu. Pokazano też rzeczy, których należy unikać.

Co powinny robić osoby podczas udanego dialogu

• Powiedzieć coś, a następnie czekać aż druga strona coś odpowie
• Słuchać co ma nam do powiedzenia druga osoba i wyrażać zainteresowanie
• Komentować to co mówi druga osoba - lub zadawać pytania
• Starać się zrozumieć co druga osoba czuje i myśli

Czego należy unikać podczas dialogu

• Zadawania pytań za pytaniem
• Wykonywania tylko jednej czynności podczas dialogu (tylko słuchanie lub mówienie bez słuchania)
• Nalegania na rozmowę tylko na jeden temat

Jak przebiega dialog

Każdy dialog składa się z trzech części. Pierwszą częścią jest wstęp do dialogu, kiedy to jedna ze stron dialogu inicjuje dialog. Następną częścią jest rozwinięcie, podczas której partnerzy dyskutują. Ostatnią częścią jest zakończenie, kiedy to jedna z osób finalizuje dialog. Podczas każdej z tych części obie strony dialogu mają pewną pracę do wykonania - muszą zarówno mówić jak i słuchać.

Po wypełnianiu formularzy, zaprezentowanych w dalszej części rozdziału, dowiesz, która ze składowych dialogu wymaga największej pracy u Twojego dziecka.

Sposoby na rozpoczęcie dialogu

W jaki sposób ludzie rozpoczynają dialog? Czasem dzieje się to bez użycia słów. Dla przykładu, można zwrócić na siebie uwagę rozmówcy patrząc mu w oczy. Czasem wystarczy uśmiech. Oczywiście do rozpoczęcia dialogu używamy też słów. Możemy rozpocząć konwersację używając standardowego powitania takiego jak "Cześć", a następnie użyć jakiegoś łatwego pytania jak "Co tam nowego?" czy "Jak się masz?".

Po tym jak rozpoczniemy konwersację możemy użyć jeszcze jakiegoś komentarza, żeby ją podtrzymać. Jest na to wiele sposobów. Możemy dla przykładu użyć komplementu, skomentować to co druga osoba właśnie robi lub powiedzieć jakąś interesującą rzecz o sobie.

Przypatrzmy się jak Emilka rozpoczyna dialog z Danielem.

Dzieci mogą nauczyć się wielu sposobów na rozpoczynanie dialogu. Spójrzmy w jaki sposób robi to Emilka. Zwróćmy uwagę na komunikacje werbalną i niewerbalną.

Wykorzystanie słów przy rozpoczynaniu dialogu
Emilka skierowuję uwagę rozmówcy na siebie używając powitania ("Hej"), a następnie wypowiadając imię rozmówcy ("Daniel"). Następnie używa komplementu ("Jaka super jest ta wieża").

Wykorzystanie mowy ciała przy rozpoczynaniu dialogu
Emilka staje blisko swojego przyjaciela, uśmiecha się do niego i patrzy na niego podczas rozmowy.

Sposoby na rozpoczęcie dialogu

Bez wykorzystania słów

• Użyj swojego ciała, stań blisko rozmówcy
• Patrz na twarz drugiej osoby
• Uśmiechaj się
• Klepnij rozmówcę w ramię

... i poczekaj na reakcję.

Z wykorzystaniem słów

• Użyj standardowego powitania
• Wypowiedz imię rozmówcy
• Zadaj proste pytanie, np.: "Jak się masz?"
• Skomentuj coś: użyj komplementu, skomentuj aktualną sytuację, podziej się jakąś informacją

... i poczekaj na reakcję.

W jaki sposób Twoje dziecko rozpoczyna rozmowę? Weź pod uwagę, że sposób w jaki Twoje dziecko rozpoczyna dialog z innymi dziećmi może być odmienny od sposobu w jaki rozpoczyna dialog z Tobą lub innymi dorosłymi. Dla przykładu może powiedzieć "Cześć, jak się masz?" do swojego dziadka, a koledze z przedszkola na powitanie przebić piątkę. W rozdziale 10-tym przyjrzymy się bliżej temu w jaki sposób witają się dzieci.

Spróbuj użyć poniższego kwestionariusza, żeby dowiedzieć się w jaki sposób Twoje dziecko rozpoczyna dialog (lub stara się go rozpocząć).

Rozpoczynanie dialogu

Moje dziecko rozpoczyna dialog poprzez:	Używając słów	Częstotliwość	Bez użycia słów	Częstotliwość
Zwrócenie czyjejś uwagi	Wypowiedzenie imienia drugiej osoby	Nigdy Czasami Często	Stanie blisko rozmówcy Patrzenie na twarz rozmówcy Dotknięcie ramienia rozmówcy	Nigdy Czasami Często
Przywitanie się	Np.: "Cześć."	Nigdy Czasami Często	Zwrócenie się twarzą do rozmówcy Uśmiechanie się do rozmówcy	Nigdy Czasami Często
Zadanie łatwego pytania	"Jak się masz?" "Jak masz na imię?" "Co porabiasz?"	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce w oczekiwaniu na odpowiedź	Nigdy Czasami Często
Powiedzenie czegoś miłego	Użycie komplementu np.: "Niezła ciężarówka"	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce w oczekiwaniu na odpowiedź	Nigdy Czasami Często
Rozmowa o czymś co wydarzyło się w przeszłości	Np.: "Byłem w zoo."	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce w oczekiwaniu na odpowiedź	Nigdy Czasami Często
Rozmowa o czymś co wydarzy się w przyszłości	Np.: "Niedługo będę jechał na wycieczkę."	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce w oczekiwaniu na odpowiedź	Nigdy Czasami Często
Zadanie pytania dotyczącego uczuć/upodobań	"Czy dobrze się bawisz?" "W co chciałbyś się pobawić?"	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce w oczekiwaniu na odpowiedź	Nigdy Czasami Często

Sposoby na kontynuowanie dialogu

Kiedy już uda nam się rozpocząć dialog, (czy to poprzez przywitanie się, czy też poprzez skomentowanie czegoś) to powinniśmy starać się ten dialog podtrzymywać. Kontynuowanie dialogu oznacza, że każda ze stron na przemian partycypuje w dialogu, w sposób werbalny lub niewerbalny.

Czasem jedyne co jest wymagane w danej chwili podczas dialogu to potwierdzenie "Aha", "Rozumiem"" - tak, żeby druga osoba wiedziała, że aktywnie słuchasz co ona mówi. Przez większość czasu uczestnictwo w dialogu wymaga zadawania pytań, komentowania i ogólnie bycia zainteresowanym tym co mówi druga osoba.

Żeby podtrzymywać dialog każda ze stron musi aktywnie obserwować wypowiedzi drugiej strony, żeby kolejna wypowiedź była połączona z wypowiedzią przedmówcy.

Przyjrzyjmy się w jaki sposób Janusz i jego mama podtrzymują dialog.

Zwróćmy uwagę na to jakie werbalne i niewerbalne techniki są wykorzystywane przez Janusza do kontynuowania dialogu.

Wykorzystanie słów podczas kontynuowania dialogu
Janusz odpowiada na pytanie mamy i mówi o swojej chęci bycia wielką dynią. Janusz zadaje swoje własne pytanie ("Jak myślisz mamo, czy w sklepie będą mieli taki kostium?").

Wykorzystanie mowy ciała podczas kontynuowania dialogu
Zarówno Janusz jak i jego mama uśmiechają się do siebie podczas dialogu.

Sposoby na podtrzymanie dialogu

Bez użycia słów

• Stań blisko drugiej osoby
• Patrz w twarz drugiej osoby, kiedy ją słuchasz
• Uśmiechaj się kiedy słuchasz
• Przytakuj poruszając głową

... i czekaj na reakcję.

Za pomocą słów

• Zadawaj pytania
• Skomentuj to co o czym mówi druga osoba
• Zadawaj pytania o dodatkowe szczegóły
• Proś o prostsze wyjaśnienie ("Co miałaś na myśli?" lub "Nie za bardzo rozumiem")
• Używaj "wypełniaczy" ("Aha", "Ooo", "Naprawdę", "Racja", ...)

... i czekaj na reakcję.


W jaki sposób Twoje dziecko podtrzymuje dialog? Czy czyni to lepiej używają sposobów werbalnych czy niewerbalnych? Czy reaguje na Twoje komentarze stosując własne komentarze? A może jedynie odpowiada na zadawane przez Ciebie pytania?

Czy wasz dialog często jest przerywany bo Twoje dziecko nie wiej w jaki sposób go podtrzymać? Dialog może zostać przerwany z bardzo wielu przyczyn. Czasem Twoje dziecko może nie zrozumieć tematu rozmowy. Jego wypowiedź nie będzie dotyczyła tematu rozmowy tak jak to zostało przedstawione na rysunku poniżej.

Pięcioletni Antoni i jego tata dyskutują na temat zbliżającego się terminu wycieczki szkolnej.

Na obrazu powyżej Grażyna ma także problemy z kontynuowaniem dialogu, ale tutaj powód jest inny niż w przypadku Antoniego.

Użyj poniższego formularz, aby sprawdzić w jaki sposób Twoje dziecko stara się podtrzymać dialog.

Podtrzymywania dialogu

Sposób w jaki dziecko kontynuuje dialog:	Używając słów	Częstotliwość	Bez użycia słów	Częstotliwość
Odpowiedź na czyjeś powitanie	Powiedzenie "Cześć" w odpowiedzi na czyjeś powitanie	Nigdy Czasami Często	Zwrócenie się do drugiej osoby Patrzenie na drugą osobę podczas odpowiedzi	Nigdy Czasami Często
Odpowiadanie na pytania typu tak/nie	Powiedzenie "tak" lub "nie"	Nigdy Czasami Często	Pokiwanie lub pokręcenie głową	Nigdy Czasami Często
Odpowiadanie na pytania	Np. "Jaka jest Twoja ulubiona bajka" Dziecko odpowiada"Shrek" "Co porabiasz?" Dziecko odpowiada"Gram na komputerze"	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce podczas odpowiadania na pytanie	Nigdy Czasami Często
Powtarzanie tego co mówi druga osoba	Używanie tych samych słów	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce	Nigdy Czasami Często
Skomentowanie tego co powiedziała druga osoba	Np.: "Mój ulubiony film to spiderman". Dziecko komentuje"Mój też"	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce Oczekiwanie	Nigdy Czasami Często
Zadanie pytania na temat tego co powiedziała druga strona	Np. po tym jak dziecko powiedziało, że chodzi do jakiejś szkoły to drugie dopytuje "Jak Twój nauczyciel ma na imię."	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce Oczekiwanie	Nigdy Czasami Często
Danie do zrozumienia drugiej stronie, że czegoś się nie zrozumiało	Np.: "Co miałeś na myśli?" "Nie rozumiem."	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce Oczekiwanie	Nigdy Czasami Często
Okazywanie tego, że się słucha drugiej strony	Używanie "wypełniaczy" takich jak "Aha", "Racja", "Rozumiem", "OK"	Nigdy Czasami Często	Przytakiwanie głową, przejawiania zainteresowania, oczekiwanie Patrzenie na rozmówcę	Nigdy Czasami Często
Wprowadzanie nowych tematów rozmowy	Używanie komentarza lub pytania	Nigdy Czasami Często	Patrzenie na rozmówce	Nigdy Czasami Często
Wyjaśnianie tego co się miało na myśli	Próba powiedzenia tego samego ponowanie Dodanie dodatkowych szczegółów podczas wyjaśniania	Nigdy Czasami Często	Użycie gestów podczas wyjaśniania	Nigdy Czasami Często
Spostrzeganie czy rozmówca ciągle słucha, jest szczęśliwy, smutny, znudzony	Np.: "Czy ciągle mnie słuchasz?"	Nigdy Czasami Często	Zwraca uwagi na czyjąś twarz i mowę ciała	Nigdy Czasami Często

Sposoby na kończenie dialogu

Kończymy dialog kiedy obie strony powiedziały już wszystko co było do powiedzenia, lub przynajmniej jedna ze stron chce robić coś innego. Aby zakończyć rozmowę w odpowiednim momencie musimy umieć odczytywać niewerbalne komunikaty drugiej strony. My także powinniśmy takich niewerbalnych komunikatów używać. Dla przykładu, kiedy sąsiad zaczyna spoglądać na zegarek lub zaczyna się rozglądać to bardzo prawdopodobne, że chce już zakończyć dialog.

W celu zakończenia dialogu możemy posłużyć się wypróbowanymi zwrotami takimi jak "Muszę zmykać. Na razie", "Dzięki za wspólnie spędzony czas". Tak jak to ma miejsce w przypadku powitania, także kończenie rozmowy przebiega według przewidywalnego schematu.

Zwróćmy uwagę w jaki sposób Michał kończy dialog wykorzystując zarówno niewerbalne jak i werbalne środki przekazu.

Michał kończy dialog używając werbalne i niewerbalnej komunikacji.

Wykorzystanie słów podczas kończenia dialogu
Michał informuje Marka, że musi już iść "Muszę lecieć" i kończy dialog używając wypróbowanego zwrotu "Zobaczymy się później".

Wykorzystanie mowy ciała podczas kończenie dialogu
Michał macha na pożegnanie i uśmiecha się.

Sposoby na zakończenie dialogu

Bez użycia słów

• Rozglądaj się
• Wstań z miejsca
• Pomachaj ręką na pożegnanie
• Uśmiechaj się drugiej osoby i powiedz "Do zobaczenia"
• Wskaż miejsca, do którego się teraz zamierzasz iść

... i czekaj na reakcję.

Za pomocą słów

• Powiedz, że musisz już iść
• Powiedz coś miłego (np.: "Dobrze się z Tobą bawiłem")
• Użyj sprawdzonego zwrotu najlepiej z imieniem drugiej osoby ("Do zobaczenia Marku")

... i czekaj na reakcję.

W jaki sposób Twoje dziecko kończy dialog? Dzieci, które mają problemy w kontaktach społecznych bardzo często nie kończą dialogu w sposób formalny. Zazwyczaj po prostu wstają i wychodzą. Jeśli Twoje dziecko postępuje w ten właśnie sposób, postaraj się nauczyć go kończenia dialogu w bardziej kulturalny sposób. Być może Twoje dziecko zna kilka zwrotów na zakończenie rozmowy, ale nie wie kiedy ich użyć.

Wypełnij poniższy kwestionariusz, aby sprawdzić w jaki sposób Twoje dziecko kończy rozmowę.

Kończenie dialogu

Sposób w jaki dziecko kończy dialog:	Używając słów	Częstotliwość	Bez użycia słów	Częstotliwość
Zakomunikowanie rozmówcy, że trzeba już iść	"Już skończyłem", "Muszę już iść"	Nigdy Czasami Często	Odłożenie zabawki na miejsce Patrzenie na drugą osobę	Nigdy Czasami Często
Zakomunikowanie rozmówcy co się teraz wydarzy	"Teraz będę bawił się samochodami"	Nigdy Czasami Często	Wskazanie palcem tego czy się teraz będziemy zajmować	Nigdy Czasami Często
Wspomnienie o tym, że jeszcze się spotkamy	"Do zobaczenia następnym razem"	Nigdy Czasami Często	Uśmiechanie się i patrzenie na drugą osobę	Nigdy Czasami Często
Użycie standardowego zwrotu na pożegnanie	"Do zobaczenia"	Nigdy Czasami Często	Machanie ręką i uśmiechanie się Patrzenie na drugą osobę	Nigdy Czasami Często
Użycie standardowego zwrotu na pożegnanie z wykorzystaniem czyjegoś imienia	"Do zobaczenia Marku"	Nigdy Czasami Często	Machanie ręką i uśmiechanie się	Nigdy Czasami Często

Po przeczytaniu tego rozdziału być może odniosłaś wrażenie, że Twoje dziecko nie potrafi jeszcze wielu rzeczy. Nie patrz na to w tej sposób, zwróć uwagę ile rzeczy ono już umie.

Powyższe formularz mają na celu pomóc Ci dowiedzieć się jakie są mocne i słabe strony Twojego dziecka podczas dialogu. Trzeba zastanowić się jak budować dialog wykorzystując umiejętności, które Twoje dziecko już posiada. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko potrafi odpowiadać na zadawane przez Ciebie pytania to znaczy, że zrozumiało już, że pytania wymagają by na nie odpowiadać. Od tego już tylko krok do tego, by dziecko samo zadawało pytania. Jest już na to gotowe.

W następnym rozdziale dowiemy się w jaki sposób sprawić, aby dialogi Twojego dziecka były jeszcze lepsze. Uczynimy to poprzez naśladowania osób, które z sukcesem prowadzą dialog.