Używaj wskazówek dla lepszej konwersacji

Kiedy już udało Ci się dowiedzieć jakie Twoje dziecko ma zdolności konwersacyjne to jesteś gotowy pomóc mu prowadzić dłuższe i ciekawsze rozmowy. Jedną z najtrudniejszych rzeczy do nauczenia się dla Twojego dziecka będzie podtrzymywanie rozmowy. Nie ma lepszej osoby, od której Twoje dziecko mogłoby się tego nauczyć niż Ty.

Twoje rozmowy z dzieckiem będą dla niego źródłem ważnych, początkowych doświadczeń. Za każdym razem kiedy z nim rozmawiasz, Twoje dziecko uczy się na czym polega konwersacja. W miarę jego nauki, będzie wykorzystywał to wszystko czego nauczył się od Ciebie w rozmowach z innymi dziećmi.

W tym rozdziale nauczysz się jak dostarczać swojemu dziecku tylko tyle wsparcie ile jest wymagane, aby Twoje dziecko zrozumiało, że podtrzymywanie konwersacji czyni codzienne życie bardziej zabawnym.

Podstawy konwersacji

Głównym tematem tego rozdziału jest podtrzymywanie konwersacji. Zanim jednak przejdziemy dalej przypomnijmy sobie dwie podstawowe zasady konwersacji, o których mówiliśmy w poprzednich rozdziałach oraz nauczmy się jeszcze jednej: wykorzystywania rutynowych czynności.

Wykorzystywanie rutynowych czynności

Dla dzieci, które nie są wprawione w konwersacji, codzienne czynności takie jak obiad, czy kładzenie się spać są dobrym czasem na naukę konwersacji. Czynności te wykonywane są codziennie i przeważnie przebiegają zawsze w ten sam sposób. Dzięki temu łatwiej jest posiąść dziecka uwagę i zachęcić go do konwersacji. Nauka konwersji podczas gdy dziecko zajmuje się czymś bardziej go absorbującym (np.: zabawa jego ulubioną zabawką) może okazać się dużo większym wyzwaniem.

Posiłki w gronie rodzinnym do dobra okazja do konwersacji ponieważ wszyscy jedzą w tym samym czasie i dyskutują na temat codziennych wydarzeń. Wspólne posiłki zachęcają także do naprzemiennego wykonywania czynności głównie z powodu swojej przewidywalnej struktury: nakrywanie do stołu, jedzenie, rozmowa o tym co się dziś wydarzyło i jak minął komuś jego dzień, sprzątanie po jedzeniu.

Pomyśl o wszystkich słowach, które Twoje dziecko słyszy bez ustanku podczas posiłku: "Proszę podaj mi sól/wodę/sok", "Dziękuję", "Bardzo proszę", "Jak ci smakuje?", "Ktoś chce dokładkę?", "Już się najadłem", itd. Wspólne posiłki dostarczają także możliwości osłuchania się ze standardowymi sposobami rozpoczynania i kończenia konwersacji: "Jak ci minął dzień?", "Zobaczymy się później" itd.

Kładzenie się spać jest także wyśmienitym momentem na konwersację. Kiedy układasz dziecko spać, może ono chcieć przedłużyć tę chwilę poprzez konwersację. Kiedy dziecko jest w dobrym nastroju rozmawiajcie wspólnie o tych wszystkich rzeczach, które wydarzyły się w ciągu dnia lub o książce, którą ostatnio przeczytaliście. Przygaś światło, aby mieć pewność, że dziecko nie będzie się rozpraszać.

Podążaj za dzieckiem

Oprócz codziennych czynności, najlepszy czas na naukę konwersacji jest wtedy, kiedy Twoje dziecko próbuje rozmawiać. Będzie najprawdopodobniej bardziej skore do rozmowy kiedy zdarzy się coś co je interesuje.

W tym rozdziale nauczysz się jak wykorzystywać zainteresowania dziecka do nauki konwersacji. Jak nauczyliśmy się w rozdziale pierwszym najlepszym sposobem aby pomóc dziecku zrozumieć, że teraz jest jego kolei na wypowiedź jest podążanie za nim. W tym rozdziale przedstawimy wiele strategi, które sprawią, że będziesz sprawniejszym partnerem Twojego dziecka podczas konwersacji. Wszystkie te strategie korzystają z kluczowego elementu jakim jest czekanie.

Czekaj, a potem ... jeszcze trochę poczekaj.

Jeśli czekasz to dajesz do zrozumienia dziecku, że oczekujesz na jego odpowiedź. Ale, co jeszcze ważniejsze, dajesz mu wystarczająco dużo czasu tę odpowiedź. Dzieci z zaburzeniami w sferze kontaktów społecznych (Zespół Aspergera lub Autyzm Wysoko Funkcjonujący) bardzo często rozumieją, że konwersacja jest naprzemienną wymianą zdań. Problem polega na tym, że zazwyczaj potrzebują więcej czasu, aby wypowiedzieć swoją kwestię.

Być może Twoje dziecko potrzebuje więcej czasu, aby zrozumieć co chcesz mu przekazać. Może być rozkojarzone, lub niepewne co powinno powiedzieć. Może się też łatwo rozproszyć, z powodu usłyszanego hałasu lub dostrzeżonego ciekawego wzoru na suficie. Twoje dziecko może też przerwać swoją wypowiedź w połowie bo brakuje mu odpowiedniego słowa.

Wszystko to oznacza, że będziesz musiała poczekać odrobinę dłużej na jego odpowiedź. Większość ludzi czeka zazwyczaj tylko jedną sekundę na odpowiedź partnera i jeśli jej nie ma kontynuuje swoją wypowiedź. Podczas rozmowy z dzieckiem będziemy musieli poczekać dłużej, czasem pięć lub nawet dziesięć sekund zanim będziemy mogli kontynuować rozmowę.

Podczas gdy czekasz na odpowiedź niech Twoja twarz i język ciała wskazują na to, że oczekujesz odpowiedzi. Licz sobie po cichu jeśli czekanie na odpowiedź Twojego dziecka nie przychodzi ci łatwo. Pięć sekund to dużo dłużej niż Ci się może wydawać.

Używaj I-wskazówek do podtrzymywania rozmowy.

I-wskazówki są zestawem technik, których możesz używać podczas rozmów z dzieckiem. Pomogą Ci one podążać za dzieckiem, w ten sposób, żeby pytania Twojego dziecka nie zostały bez odpowiedzi. I-wskazówki są dla Ciebie. Dodatkowo pokażemy też wskazówki, które te są sygnałem dla Twojego dziecka, że teraz jest jego kolej na wypowiedź.

I-wskazówki

• Uwzględniaj zainteresowania dziecka, jego wypowiedziane słowa i jego pomysły,
• Interpretuj jego wypowiedzi,
• Wprowadzaj swoje własne pomysły,
• Nalegaj na zmianę tematu rozmowy.

Te wskazówki pomogą Ci sprawić, że będzie Twoja kolej na wypowiedź podczas konwersacji.

Wskazówki dla dziecka

• Skomentuj jakiś fakt lub zdarzenie i ... czekaj
• Zadaj pytanie i ... czekaj
• Ułatw dziecku odpowiedź na pytanie i ... czekaj
• Użyj podpowiedzi i ... czekaj
• Posłuż się sugestią i ... czekaj
• Powiedz Twojemu dziecku co ma zrobić lub powiedzieć i ... czekaj

Wskazówki te pomogą Twojemu dziecku zrozumieć, że teraz jest jego kolej na wypowiedź.

Używaj I-wskazówek, żeby zasygnalizować, że teraz jest Twoja kolej na wypowiedź.

Przyjrzyjmy się w pierwszej kolejności I-wskazówkom. Pomogą Ci one zasygnalizować, że teraz jest Twoja kolej na wypowiedź i jednocześnie sprawią, że wyrobisz sobie odpowiedni styl rozmowy z dzieckiem. Taki styl, w którym będziesz odpowiednio reagować na wypowiedzi Twojego dziecka w rozmowie.

Uwzględniaj zainteresowania dziecka, jego wypowiedziane słowa i jego pomysły.

Wypowiedź na temat interesujący Twoje dziecko było jedną z technik, żeby dziecko zwróciło na Ciebie uwagę, które poznaliśmy w drugim rozdziale. Spróbujemy użyć tej samej techniki, żeby zainteresować go rozmową.

Żeby pokazać dziecku, że jego zainteresowania, uczucia i pomysły wiele dla Ciebie znaczą rozpocznij rozmowę na temat tego, czym Twoje dziecko interesuje się w danej chwili. Zaczynać rozmowę w ten sposób, mamy pewność, że rozmawiamy na temat interesujący Twoje dziecko.

Dla przykładu, Brady właśnie skończył oglądać swój ulubiony program telewizyjny i jego tata rozpoczyna dialog w następujący sposób: "Cześć Brady. Co tam ciekawego oglądałeś?". Przyjrzyj się jak przebiega konwersacja, którą rozpoczął tata, i która dotyczy rzeczy interesujących Brada.

Prostym sposobem na "sklejenie" wypowiedzi Twojego dziecka z Twoją wypowiedzią jest użycie wypowiedzianych przez niego słów (jak zrobił to tata na ilustracji powyżej, kiedy rozpoczął swoją wypowiedź od słowa "Pióra?!"). Używając słów, które wypowiedziało Twoje dziecko dajesz mu do zrozumienia, że słyszałeś i akceptujesz jego wypowiedź. Poczuje się dowartościowane i ważne, kiedy usłyszy jak wypowiadasz jego słowa. Pomoże mu to też w skupieniu się na Twoich wypowiedziach.

Używaj słów wypowiadanych przez dziecko zarówno do zgadzania jak i niezgadzania się z tym co ono mówi. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko powie "Podobało mi się to opowiadanie" może odpowiedzieć "Mi też, podobało się to opowiadanie".

Interpretuj jego wypowiedzi.

Nieraz bywa tak, że nie jesteś w stanie użyć słów dziecka ponieważ nie jesteś pewna co ono mówi. W tej sytuacji najlepiej zachowywać się jak "interpreter".

Interpretowanie tego co mówi dziecko oznacza zamianę na odpowiednie słowa wszystkiego tego co Twoje dziecko stara się tobie powiedzieć, nie tylko za pomocą słów, ale też gestów i czynności. W ten sposób, wyrażając jego punkt widzenia za pomocą Twoich słów, dajesz mu sygnał, że słuchasz go i obserwujesz i starasz się zrozumieć o co mu chodzi.

Dla przykłady, jeśli Twoje dziecko ściąga brokuły ze swojego talerza, prawdopodobnie stara Ci się powiedzieć "Nie będę tego jadł". W takiej sytuacji zinterpretujmy jego zachowanie i nazwijmy je słowami "A więc nie chcesz jeść brokułów". Jeśli Twoje dziecko stanie obok innego dziecka bawiącego się jakąś grę to prawdopodobnie też chciałoby się przyłączyć do gry. W tej sytuacji możesz powiedzieć: "Widzę, że chciałbyś się też pobawić".

Kiedy interpretujesz wydarzenia, które dzieją się dookoła Ciebie i Twojego dziecka pomagasz mu zrozumieć motywy i powody działań innych osób (np.: niektóre zachowania społeczne). Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko rozmawia z kimś, kto co chwila zerka na zegarek, możesz pomóc dziecku zinterpretować tę sytuację i powiedzieć do niego: "Czas już na nas. Pan Jurek z pewnością się spieszy."

Interpretowanie jest także bardzo pomocne kiedy Twoje dziecko wymawia coś niepoprawnie. Dla przykładu, dziecko może dobierać niewłaściwe słowa, może też skrócić całą wypowiedź do kilku słów. Wówczas, jeśli Twoje dziecko nie poprawi samo swojej wypowiedzi, możesz spróbować domyślić się co miało na myśli i skorygować jego wypowiedź samemu.

Kiedy interpretujesz to co Twoje dziecko robi, możesz z ten sposób pokazać mu co mógłby powiedzieć w danej chwili własnymi słowami. Żeby to zrobić w pierwszej kolejności spójrz na dano zdarzenie z jego punktu widzenia: "A więc nie chcesz jeść brokułów". Następnie może mu pokazać, co jeszcze ktoś może powiedzieć, dodając Twój własny punkt widzenia: "A ja uwielbiam brokuły". To nie ma znaczenia, że Twój punkt widzenia jest inny niż Twojego dziecka. To co ma znaczenia to to, że Twoje dziecko słyszy zdanie, które jest bardzo podobne do tego, które ono może użyć następnym razem.

Wprowadzaj swoje własne pomysły.

Uczestnicząc w dyskusji możesz starać się dodać do niej swoje, interesujące pomysły. Możesz też wykorzystać komentarze do podtrzymywania dyskusji odnosząc się do tego co Twoje dziecko robi, mówi lub czym jest zainteresowane. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko uwielbia wymieniać stolice państw to możesz postarać się podać jakiś interesujący fakt na temat wybranej stolicy ("W Ottawie, ludzie jeżdżą na łyżwach po rzecze jak jest zima").

Wprowadzania swoich własnych pomysłów to coś więcej niż sposób na podtrzymanie konwersacji. Czasem, jako rodzice, chcemy skomentować pewną rzecz i nie oczekujemy od dziecka odpowiedzi na nasz komentarz. Jesteśmy wtedy zainteresowani dostarczeniem dziecku informacji do samodzielnego przemyślenia. W następnych dwóch rozdziałach przedstawimy wiele pomysłów, którymi można będzie dzielić się z dzieckiem - pomysłów, które otworzą jego umysł na otaczający świat.

Nie jest najlepszym rozwiązaniem pozwolenie dziecku, aby zawsze kierowało tokiem rozmowy. Może to prowadzić do tego, że rozmowa utknie w martwym punkcie. Może się tak wydarzyć kiedy dziecko będzie chciało bez przerwy rozmawiać na jeden wybrany temat i nie będzie w stanie zmienić wątku rozmowy. Jeśli Twoje dziecko nie jest wyczulone na Twoje zainteresowania to może myśleć, że to co je interesuje interesuje też Ciebie.

Dla przykładu, Eryk chce rozmawiać o przyciskach za każdym razem kiedy podróżuje ze swoją mamą samochodem. Jego matka, starając się podtrzymywać dyskusję odpowiada na jego pytania. Pomimo jej wysiłków wygląda na to, że Eryk jest bardziej zainteresowany poznawaniem instalacji samochodowej niż uczestnictwem w konwersacji. Tak naprawdę jego mama chciałaby porozmawiać o tym co wydarzyło się ciekawego w szkole dzisiaj, lub na dowolny inny temat - z wyjątkiem przycisków w samochodzie.

Aby zburzyć rutynowy schemat rozmowy narzucony przez Eryka, jego mama może spróbować wzbudzić jego ciekawość dzieląc się swoimi pomysłami. Dla przykładu może opowiedzieć o tym jak otwierało się okna w samochodzie zanim wprowadzono sterowanie elektryczne.

Jeśli, pomimo wysiłków, Eryk nie jest w stanie płynnie zmienić tematu rozmowy, to jego mam będzie musiała całkowicie zmienić temat rozmowy. Będzie mu łatwiej zmienić temat rozmowy jeśli nowy temat rozmowy jest dla niego równie interesujący jak poprzedni.

Musisz zdawać sobie sprawę, że są różne przyczyny, z powodu których Twoje dziecko może nie podejmować tematu rozpoczętej przez Ciebie dyskusji. Jeśli Twoje dziecko gwałtownie zmienia temat rozmowy i przechodzi do temu dobrze mu znanego to może to być spowodowane tym, że nie zrozumiało tego co powiedziałaś przed chwilą. W ten sposób może ono się starać podtrzymywać rozmowę.

Kiedy Twoje dziecko nagminnie ucieka od konwersacji ponieważ jest ona dla niego zbyt niezrozumiała i przytłaczająca to postaraj się uczynić ją dla niego prostszą. Zastosuj się do następujących reguł:

• mów mniej upraszczając swoje wypowiedzi,
• uwypuklaj kluczowe słowa,
• zwolnij kiedy mówisz,
• zaprezentuj co masz na myśli używając gestu lub obrazka.

Jeśli Twoje dziecko doskonale rozumiejąc temat rozmowy ciągle stara się od niej uciec do wybranych przez siebie tematów musisz postąpić inaczej. Zinterpretuj wypowiedź dziecka i ponownie staraj się naprowadzić rozmowę na właściwe tory ("Widzę, że gra w którą grałeś ostatnio ciągle nie daje Ci spokoju. Porozmawiamy o tym później. Teraz musimy uzgodnić pewne rzeczy zanim przyjedzie babcia.")

Nalegaj na zmianę tematu rozmowy.

Jeśli pomimo Twoich starań dziecko natrętnie pozostaje przy swoim temacie rozmów to musisz być bardziej bezpośrednia. Musisz nalegać na zmianę tematu rozmowy. Uprzedź swoje dziecko, że za chwilę będziesz chciała porozmawiać o czymś innym. Następnie zmień temat.

Możesz spróbować pokazać dziecku ile ma jeszcze czasu zanim nastąpi zmiana tematu poprzez użycie stopera. Możesz też użyć jakiejś wizualnej wskazówki, jak karta z napisaną liczbą oznaczają ilość przedmiotów, o których dziecko może jeszcze swobodnie rozmawiać zanim zmienimy temat dyskusji ("Porozmawiajmy jeszcze tylko o tych dwóch przyciskach, a potem zmieńmy temat rozmowy"). Można spróbować wypracować jakiś rodzaj komunikatu wysyłanego dziecku, który oznaczałby, że warto już przerwać dyskusję na obecny temat np.: podniesienie ręki w geście STOP.

Takie rozwiązania mogą się okazać pomocne nie tylko podczas konwersacji, ale także podczas innych czynności. Jeśli Twoje dziecko utknęło i nie jest w stanie samodzielnie przerwać wykonywanej czynności, lub powtarzać w kółko tej samej rzeczy możesz zasygnalizować mu, że zaraz nastąpi zmiana ("Jeszcze tylko raz zjedź sobie na zjeżdżalni, a potem pójdziemy pohuśtać się na linach").

Bardzo rzadko będziesz w kontakcie ze swoim dzieckiem używać tylko jednej I-wskazówki jednocześnie. Znacznie częściej będziesz używać dwóch lub trzech wskazówek. Dla przykłady możesz najpierw zinterpretować wypowiedź dziecka "Widzę, że naprawdę lubisz zajmować się komputerami.", a następnie wprowadzić swój własny pomysł "Wydaje mi się jednak, że wolisz bardziej książki, bo tyle ich czytasz".

Używaj wskazówek, aby pokazać dziecku, że teraz jest jego kolej na działanie lub wypowiedź.

Jeśli już zaczniesz zręcznie używać I-wskazówek podczas rozmowy ze swoim dzieckiem zauważysz, że wasze rozmowy wyglądają bardziej naturalnie. Niemniej może się okazać, że Twoje dziecko będzie incydentalnie potrzebowało jakiegoś bodźca, żeby zrozumieć, że teraz jest jego kolej na wypowiedź. Wskazówki opisane poniżej pomogą Ci w tym.

Skomentuj jakiś fakt lub zdarzenie ... i czekaj

Jedną z najlepszych i najbardziej naturalnych wskazówek jest użycie komentarza. Zacznij komentować czynności wykonywane przez Twoje dziecko i lub jego wypowiedzi. Wypowiedziany przez Ciebie komentarz może pomóc zrozumieć Twojemu dziecku, że teraz jest jego kolej na wypowiedź.

Twoje komentarze mogą być cennym źródłem informacji ("Dinozaury wymarły dawno temu. Oznacza to, że nie można już spotkać obecnie żadnego z nich."). Komentarze ułatwiają też zrozumienie dziecku co inni myślą i czują ("Ze wszystkich dinozaurów najbardziej lubię Stegozaura"). Jak widzieliśmy w rozdziale trzecim, możemy użyć komentarza do rozpoczęcia, kontynuowania oraz do zakończenia rozmowy.

Jeśli Twój komentarz spotka się z zainteresowaniem dziecka i będziesz w sposób wyraźny czekała na odpowiedź to może usłyszysz jak Twoje dziecko też coś komentuje. Wyraźne oczekiwanie na odpowiedź oznacza między innymi otworzenie szeroko oczu, uniesienie brwi i pochylenie się do przodu.

Komentowanie może zapoczątkować reakcję łańcuchową. Widzieliśmy to wcześniej kiedy tato Brada powiedział: "Myślałem, że one mają łuski." Po takim komentarzu Brad postanowił podzielić się swoją wiedzą ze swoim tatą ("Niektóre z nich miały pióra i potrafiły latać").

Komentarze nie muszą być długie i skomplikowane. Można z powodzeniem użyć krótkich wstawek takich jak "aha", "naprawdę?", "niesamowite!", aby zachęcić Twoje dziecko do kontynuowania wypowiedzi. Można też powtórzyć to co powiedziało Twoje dziecko z wyraźnym zainteresowaniem w Twoim głosie. Dla przykładu jeśli Twoje dziecko powie "Pies gonił za nim!" to możesz odpowiedzieć "Pies goni za nim?! Ojejku!"

Komplementy, zwroty grzecznościowe, rozpoczynanie i kończenie rozmowy.
Większość Twoich komentarzy będzie spontaniczna i będzie w naturalny sposób wynikała z tego co mówi Twoje dziecko. Niektóre z nich będą się powtarzać dość często. Do tej grupy można zaliczyć komplementy (takie jak "Niezły obrazek", "Dobra robota"), zwroty grzecznościowe ("Proszę", "Dziękuję", "Przepraszam") oraz formuły na rozpoczęcie i zakończenie rozmowy ("Cześć!", "To na razie", "Do zobaczenia"). Przewidywalność tych zwrotów może być pomocna dla Twojego dziecka, zwłaszcza jeśli jest ono dość schematyczne. Wszystkie te wypowiadane zwroty pomagają dziecku zrozumieć jakie są oczekiwane wypowiedzi w określonych sytuacjach.

Zadaj pytanie ... i czekaj

Komentarz nie zawsze wiąże się odpowiedzią. Jeśli Twoje dziecko nie udziela odpowiedzi na Twój komentarz, zadaj pytanie i czekaj na odpowiedź. Czasem wszystko, czego Twoje dziecko potrzebuje to pytanie "I co było potem?"

Zadawanie pytań jest naturalnym sposobem na podtrzymywanie zaangażowania Twojego dziecka w rozmowę. Rodzice zazwyczaj zadają wiele pytań ponieważ dzieci na ogół chętnie na nie odpowiadają.

Pytania mogą się różnić zarówno pod względem trudności jak i ich przeznaczenia. Jeśli jesteś świadoma jak trudne mogą być niektóre pytania dla Twojego dziecka to zadawaniu pytań poświęcasz więcej uwagi.

Przykłady pytań otwartych

• I co się stało?
• Jak ...
• Dlaczego ...

Pytanie otwarte wymagają zazwyczaj dłuższej wypowiedzi. Dla przykłady, Twoje dziecko nie będzie w stanie odpowiedzieć za pomocą jednego słowa na pytanie "Co wydarzyło się dzisiaj w przedszkolu?"

Pytanie otwarte często wymagają użycia wyobraźni co pociąga za sobą to, że Twoje dziecko będzie myślało tylko o suchych faktach. Pytanie tego rodzaju mogą zachęcać Twoje dziecko do rozwiązywania problemów ("Jak możemy to naprawić?"), wyrażania opinii ("Co by się stało gdyby ...?") lub rozmowy o emocjach ("Jakbyś się czuł, gdyby ...?").

Żeby zachęcić Twoje dziecko do zastanawiania się nad tym co mogą myśleć inni zacznij od zadawania pytań "Kto", "Co", "Kiedy", "Gdzie" i innych razem ze słowem "myśleć". Dla przykładu możesz się zapytać "O czym on myśli?", "Jak myślisz, kogo zaprosi babcia na urodziny?", "Gdzie tato myśli, że jesteśmy?".

Pytanie rozpoczynające się od "Jak" i "Dlaczego" wymagają zazwyczaj dłuższej i bardziej przemyślanej wypowiedzi. Pytania zaczynające się od "Jak" - takie jak "Jak ulepimy słonia z plasteliny?" - wymagają wyjaśnienia jak coś jest lub będzie zrobione. Pytania zaczynające się od "Dlaczego" prawie zawsze wymagają od Twojego dziecka pomyślenia o powodach, dla których ktoś coś zrobił lub jak się poczuł. W rozdziale piątym więcej miejsca poświęcimy temu jak za pomocą pytań otwartych zachęcać dziecko do samodzielnego myślenia.

Przykłady pytań zamkniętych

• Co ...
• Kto ...
• Gdzie ...
• Kiedy ...

Pytanie zamknięte nie są tak trudne do odpowiedzi jak pytania otwarte. Na proste pytania takie jak "Co chcesz do jedzenia?", "Kto to?", "Gdzie idziesz?" da się odpowiedzieć jednym słowem lub krótkim zdaniem. Z tego powodu takie pytania są zazwyczaj dobre do podtrzymania przez dziecko konwersacji. Takie pytania dają mu do zrozumienia, że interesuje się tym o czy ono myślisz, a jednocześnie nie stawiasz przed nim zbyt wysokich wymagań dotyczących dialogu.

Trzeba uważać na to, żeby nie zadawać dziecku zbyt wielu takich pytań bo może czuć presję "prawidłowej odpowiedzi". Tak prowadzona dyskusja może się przerodzić test na dziecku.

Proste do odpowiedzi pytania

• Pytania typu tak/nie
• Pytania dotyczące wyboru
• Pytania występujące w zwrotach grzecznościowych
• Pytania, w których trzeba dokończyć odpowiedź

Powyżej przedstawiliśmy grupę pytań, na które jest najprościej udzielić odpowiedzi. Pytania te pozwalają dziecku uczestniczyć w dyskusji pomimo iż odpowiadają pojedynczym słowem lub krótkim zdaniem.

Do grupy najprostszych pytań zaliczane są takie, gdzie odpowiedzią jest "tak" lub "nie" ("Czy lubisz pić sok?"). Pytanie takie można tworzyć poprzez dodanie wyrażenia "nieprawdaż" na końcu zdania oznajmującego ("On przeszedł długa drogę, nieprawdaż?"). W pytania dotyczących wyboru stawiamy przed osobą pytaną coś do wyboru ("Wolisz niebieską czy zieloną koszulkę?"). Jeśli chodzi o pytania występujące w zwrotach grzecznościowych (np.: "Jak się masz?") to odpowiedź na nie jest udzielana tak często, że łatwo ją zapamiętać ("Ok. Wszystko u mnie w porządku").

Jeśli Twoje dziecko ma problemy z odpowiedzią na jakieś pytanie to możesz spróbować pytań, w których trzeba dokończyć odpowiedź. Oznacza to, że to Ty zaczynasz odpowiadać na zadanie przez Ciebie pytanie, ale pozwalasz dziecku dokończyć odpowiedź ("Co lubi Tomek?" "Tomek lubi pizze i ... ?").

Ułatw dziecku odpowiedź na pytanie i ... czekaj

Kiedy zadasz pytanie dziecku oczekuj na odpowiedź. Jeśli Twoje dziecko zignoruje pytanie, nie potrafi odpowiedzieć lub odpowiedź nie nawiązuje do pytania to masz kilka opcji. Możesz podać dziecku dodatkowe informacje (wskazówki) i ponownie zadać pytanie. Możesz zadać łatwiejsze pytanie. Możesz sama odpowiedzieć na to pytanie, tak aby dziecko zobaczyło, że pytania wymagają odpowiedzi. Możesz też pomóc dziecku skorygować jego odpowiedź (jeśli jego odpowiedź nie miała sensu).

Zobaczmy jak każda z tych strategi może pomóc Twojemu dziecku kontynuować dialog.

Daj dziecku wskazówkę i ponownie zadaj pytanie

Czasem jedna prosta wskazówka to jest wszystko co Twoje dziecko potrzebuje by kontynuować dialog. Na poniższym obrazku mama Sylwii stara się prowadzić dialog z córką na temat jej wizyty u cioci. Kiedy Sylwia nie potrafi odpowiedzieć na pytanie jaki film wspólnie z ciocią oglądały to mama dostarcza dodatkowych informacji i ponownie zadaje pytanie.

Zadaj prostsze pytanie

Kiedy wydaje Ci się, że zadałaś zbyt trudne pytanie swojemu dziecku to możesz zadać mu łatwiejsze pytanie. Dla przykładu, jeśli nie potrafi odpowiedzieć na pytanie otwarte ("Jak myślisz, kto będzie u dziadka w domu?") to możesz zadać mu pytanie zamknięte. Oznacza to, że możesz zadać mu pytanie z wyborem ("Jak myślisz, czy będzie tam wujek Robert czy ciocia Weronika?") lub pytanie typu tak/nie ("Myślisz, że ciocia Weronika tam będzie?").

Samodzielnie odpowiedz na pytanie

Jeśli Twoje dziecko jeszcze nie rozumie lub trzeba mu przypominać, że pytania wymagają odpowiedzi to możesz samodzielnie odpowiedzieć na pytanie. Kiedy Klara nie odpowiada na pytanie taty, to ona sam na nie odpowiada pokazując w ten sposób, że pytania wymagają odpowiedzi.

Pomóż swojemu dziecku skorygować odpowiedź

Kiedy odpowiedź Twojego dziecka nie pasuje do zadanego pytanie, to uświadom mu to i postarajcie się znaleźć prawidłową odpowiedź. Ta strategia działa zarówno wtedy kiedy Twoje dziecko nie potrafi dobrać odpowiednich słów jak i wtedy kiedy jego odpowiedź jest niepełna.

Unikaj pytań, które ucinają dialog

Pytania mogą podtrzymać toczący się dialog, ale trzeba uważać, żeby z nimi nie przesadzić. Zbyt wiele pytań może sprawić, że dziecko przestanie odpowiadać, zwłaszcza wtedy kiedy wyczuje, że masz już w swojej głowie odpowiedź i tylko czekasz aż dziecko je wypowie. Staraj się więc balansować zadawana przez Ciebie pytania odpowiednią ilością komentarzy.

Unikaj:

• Zadawania dziecku zbyt wielu pytań
• Zadawania pytań, które sprawdzają ile ono wie
• Zadawania pytań, kiedy Twoje dziecko nie ma wystarczając dużo czasu na odpowiedź
• Zadawania zbyt trudnych pytań

Pamiętaj: dziecko zazwyczaj musi nabrać wystarczającej wprawy w odpowiadaniu na pytania, zanim samo zacznie zadawać swoje własne pytania.

Użyj podpowiedzi i ... czekaj

Jednym ze sposobów, aby sprawić że Twoje dziecko będzie uczestniczyło w dialogu jest subtelna podpowiedź. Podpowiedź to rodzaj komentarza i pozwala dziecku zorientować się co powinno zrobić lub powiedzieć w danej sytuacji. Dla przykładu jeśli chcesz pomóc dziecku powiedzieć co ono lubi jeść możesz powiedzieć "Wydaje mi się, że ty też lubisz pizze, tak jak ja".

Po tym jak dasz dziecku podpowiedź oczekuj w wyraźny sposób na odpowiedź, tak żeby wiedziało, że ma jej udzielić.

Aby zrozumieć jak podpowiedź może pomóc w toczącym się dialogu Twoje dziecko powinno mieć umiejętność odgadywania Twoich intencji. Jeśli jeszcze tego nie potrafi to będziesz musiała użyć bardziej bezpośrednich metod.

Posłuż się sugestią i ... czekaj

Sugestie są bardziej precyzyjne niż wskazówki, ale ciągle nie mówią dokładnie co dziecko ma zrobić lub powiedzieć. Często Twoje sugestie będą się zaczynać od zwrotu "W tej sytuacji możesz ...". Dla przykładu, jeśli chcesz aby Twoje dziecko opowiedziało Ci o jego ulubionym programie telewizyjnym możesz zasugerować: "Może mogłabyś mi coś powiedzieć o tym programie".

Powiedz Twojemu dziecku co ma zrobić lub powiedzieć i ... czekaj

Ostatnią deską ratunku na podtrzymanie konwersacji jest powiedzenie dziecku co ma zrobić lub powiedzieć. Oznacza to, że instruujesz dziecko co dokładnie ma powiedzieć ("Zapytaj tatę 'Czy wybierasz się na spacer?'"). Możesz też dać precyzyjne polecenie co dziecko powinno zrobić ("Stań bliżej mnie tak abym mogła ciebie widzieć").

Ta strategia jest przydatna kiedy dziecko nie ma pojęcia czego się od niego oczekuje. Trzeba jednak pamiętać, że takie instruowanie dziecka może sprawić, że stanie się zbyt zależne od Ciebie.

Dobór odpowiednich wskazówek

A oto ogólna reguła dotycząca wyboru wskazówek zaprezentowanych w tym rozdziale: pomagaj swojemu dziecku tak mało jak to tylko możliwe. Jeśli to nie działa to użyj wskazówki, która bardziej pomaga dziecku. Poniżej przestawione są wskazówki poczynając od tej której użycie wymaga udzielenia dziecku najmniejszego wsparcia, a skończywszy na tej która wiąże się z największym wsparciem dla dziecka:

• Skomentuj jakiś fakt lub zdarzenie
• Zadaj pytanie
• Ułatw dziecku odpowiedź na pytanie
• Użyj podpowiedzi
• Posłuż się sugestią
• Powiedz Twojemu dziecku co ma zrobić lub powiedzieć

Nie zapominaj o konieczności poczekania po użyciu jakiejkolwiek ze wskazówek.

Używaj graficznych wskazówek

Jeśli Twoje dziecko jest wzrokowcem może warto zrobić kilka kart z podpowiedziami co ono powinno powiedzieć. Ja pojedynczych dużych kartach papieru narysuj jakiś obrazek i napisz kilka kluczowych słów lub zdań.

Karty ze wskazówkami mogą stanowić dla Twojego dziecka szablon konwersacji. Szablon ten powinien zawierać podpowiedzi dotyczące rozpoczęcia, podtrzymywania i kończenia rozmowy. Dla przykładu karta z podpowiedzią może zawierać tekst "Cześć, jak się masz" lub "No to na razie". Na kartach mogą też być podpowiedzi dotyczące reguł prawidłowego dialogu.

Jeśli nie masz czasu przygotować od razu wszystkich potrzebnych kart to je tworzyć sukcesywnie w razie potrzeby. Oznacza to, że jeśli zauważysz, że Twoje dziecko nie radzi sobie ze znalezieniem odpowiednich słów to możesz wtedy przygotować odpowiednią kartę. Może to być jedynie napis na kartce papieru (zakładając, że Twoje dziecko potrafi czytać) taki jak "Nie wiem, co mam teraz powiedzieć" lub "Nie mam ochoty się już bawić".

Takich kart z podpowiedziami możesz używać przed, w trakcie trwania i po zakończeniu dialogu. Jeśli zrobisz to przez rozpoczęciem dialogu to uświadomisz dziecku co może powiedzieć lub zrobić. Jeśli zdecydujesz się na pokazywanie kart w trakcie dialogu to trzymaj karty w widocznym miejscu i wskaż na właściwą kartę jeśli Twoje dziecko podczas dialogu się "zatnie". Pokazywanie kart po dialogu pozwala Twojemu dziecku zrozumieć co w trakcie dialogu było zrobione prawidłowo.

W tym rozdziale nauczyliśmy się jak podążając za dzieckiem i wykorzystując odpowiednie wskazówki możemy uczestniczyć z nim w dialogu. Aby ten dialog był możliwy najważniejsze jest aby dotyczył zainteresowań dziecka, a my powinniśmy umieć interpretować zachowanie i wypowiedzi dziecka. Czasem jednak może się zdarzyć tak, że dziecko nie będzie umiało nas poprowadzić i utkniemy na bardzo długo w dialogu na jeden temat. Aby sobie z tym poradzić, wprowadźmy do dyskusji nowy temat. Czasem będziemy zmuszeni nalegać na zmianę tematu rozmowy.

Sprawienie, aby dziecko wiedziało kiedy jest jego kolej na wypowiedź w trakcie dialogu nie zawsze jest łatwe. Pomocne w tym celu mogą się okazać zaprezentowane techniki: komentarze, podpowiedzi, sugestie, komunikaty na kartonach. Pomogą one dziecku zrozumieć, kiedy jest jego kolej i co powinno zrobić lub powiedzieć.

Następnym krokiem jaki musi wykonać Twoje dziecko, aby stać się lepszym partnerem do dyskusji, jest zrozumienie, że dialog to coś więcej niż tylko słowa. Aby cieszyć się pełnią prawdziwej dyskusji trzeba postarać się zrozumieć osobę, z którą się dyskutuje, poznać jego myśli i uczucia. Jeśli chcesz dowiedzieć się jak pomóc dziecku w czymś więcej niż tylko w znajomości tego, kiedy jest jego kolej na wypowiedź w dialogu, to zapraszamy do dalszej lektury.

Podpowiedzi związane z dialogiem

Poniżej zestaw podpowiedzi dla Ciebie i Twojego dziecka. Przedyskutujemy je dokładnie w kolejnych rozdziałach, zwłaszcza w rozdziale 11.

Jak rozpocząć dialog?

Jak podtrzymywać dialog

Jak zakończyć dialog