Pomóż dziecku dopasować się do innych

Każdego dnia wiele czynności które wykonujesz zależy od tego co Tobie wydaje się, że myślą inni. Dla przykładu, jeśli Bartek z obrazka powyżej wiedziałby, że jego siostra jest smutna bo nie dostała roweru to mógłby spróbować ją pocieszyć. W zamian jego siostra uścisnęłaby go lub pozwoliła się bawić jej zabawkami. Empatia, czyli umiejętność postawienia się czyjejś sytuacji, jest fundamentem wszystkich udanych relacji.

W tym rozdziale dowiesz się w jaki sposób sprawić aby Twoje dziecko starało się zwracać uwagą na to co inni czują i o czym myślą. Przekonasz się, że o wiele łatwiej nawiązać dialog i budować relację z dzieckiem jeśli ono będzie potrafić patrzeć na rzeczy z Twojej perspektywy.

Zrozumienie, że "Ty" i "Ja" myślimy inaczej

Aby w pełni docenić myśli innych Twoje dziecko musi potrafić dostrzec różnicę pomiędzy sobą a innymi osobami. Innymi słowy musi wiedzieć, że są zawsze dwie strony tej samej monety. Dwie różne osoby nie zawsze chcą tej samej rzeczy, myślą o tym samym lub mają takie same zdanie na jakiś temat. Tą oczywistą prawdę dzieci muszą zrozumieć zanim zaczniemy uczyć ich pojmowania tego co dzieje się w umysłach innych ludzi.

Umiejętność zrozumienia, że myśli i uczucia innych ludzi różnią się od naszych jest czasem nazywana "teorią umysłu". Mówimy, że jest to teoria ponieważ tak naprawdę nikt nie wie co dzieje się w umyśle drugiej osoby.

W rozdziale drugim przeczytaliśmy o tym co dziecko może się dowiedzieć o uczuciach innych osób obserwując ich twarze i mowę ciała. Dowiedzieliśmy się, że niewerbalna komunikacja niesie tak samo dużo informacji jak werbalna. Bazując na niewerbalnej komunikacji możemy w pewnym stopniu przewidzieć co inne osoby zrobią. Mamy też szanse, umiejąc odczytywać niewerbalne sygnały, odpowiednio na nie zareagować.

Jakkolwiek użyteczne są umiejętności czytania niewerbalnych sygnałów, ich użycie jest mocno ograniczone jeśli nie potrafimy być empatyczni i postawić się w miejscu drugiej osoby. Czytaj dalej aby zrobić wraz z dzieckiem krok w stronę bycia przez dziecko bardziej empatycznym.

Etapy empatii

Na naukę umiejętności rozumienia innych ludzi potrzeba sporo czasu. Zwykle dzieciom zajmuje to około sześciu lat. U Twojego dziecko może to potrwać nawet osiem lat lub dłużej. Jest tak ponieważ w wielu kwestiach, Twojemu dziecku będzie ciężej niż jego rówieśnikom.

Bez względu na to jak wiele lat zajmie Twojemu dziecku zdobycie tych umiejętności to kolejne kroki w tym procesie są prawie zawsze takie same. Zdobycie biegłości w rozumieniu innych ludzi wymaga przejścia przez pięć etapów. Znajomość tych etapów pozwoli Ci ocenić na jakim dziecko jest aktualnie etapie i jakie umiejętności powinno posiąść, aby przejść na następny etap.

Etap pierwszy: rozumienie potrzeb

Pierwszą lekcją każdego dziecka dotycząca potrzeb jest zrozumienie, że inni ludzie mogą chcieć innych rzeczy niż my. Dzieci uczą się tej prostej zasady kiedy rodzice nie chcą im pozwolić na coś na co mają ochotę (dla przykładu: dziecko chce zjeść cukierka a rodzice mu na to nie pozwalają).

Z biegiem czasu jak dziecko zaczyna rozumieć co inne osoby chcą to może przewidywać zachowania i uczucia innych osób. Dziecko może wykorzystać tę wiedzę, aby zareagować odpowiednio do reakcji drugiej osoby.

Dziecko, które osiągnęło pierwszy etap nauczyło się już następujących rzeczy (zazwyczaj w kolejności przedstawionej poniżej):

• Różne osoby chcą różnych rzeczy
• Żeby zdobyć to na czym ludziom zależy ludzie postępują na różne sposoby
• Kiedy ludzie zdobędą to na czym im zależy to są szczęśliwi
• Kiedy ludziom nie uda się zdobyć tego na czym im zależy to są nieszczęśliwi

Na etapie pierwszym dziecko rozumie potrzeby innych osób i potrafi o tym rozmawiać.

Rozumienie czyjegoś myślenia

Kiedy myślimy (lub wiemy, lub wierzymy), że coś się wydarzy to zawyczaj zachowujemy się w przewidywalny sposób. Jeśli myślimy, że będzie padać to zabieramy ze sobą parasol.

Dziecko, które osiągnęło drugi etap potrafi domyśleć się o czym myśli druga osoba i na tej podstawie przewidzieć co ona może zrobić. Ta wiedza może pomóc dziecku odpowiednio się zachować.

Dziecko, które osiągnęło drugi etap nauczyło się następujących rzeczy (zazwyczaj w kolejności przedstawionej poniżej):

• Różne osoby myślą o różnych rzeczach
• To co ludzie robią zależy od tego co myślą, że się wydarzy
• Kiedy ludzie myślą, że wydarzy się coś dobrego to są szczęśliwi (nawet jeśli to coś się jednak nie wydarzy)
• Kiedy ludzie myślą, że wydarzy się coś złego to są nieszczęśliwi (nawet jeśli to coś się jednak nie wydarzy)

Rozumienie, że widzieć znaczy wiedzieć

Na tym etapie dziecko jest w stanie pojąć, że zobaczenie czegoś pociąga za sobą informację na temat tej rzeczy. Ponadto nie wszyscy widzą zawsze to samo. Jeśli Twoje dziecko tego nie rozumie to będzie myślało, że Ty (lub inni ludzie) widzisz to samo co ono nawet jeśli jest to fizycznie niemożliwe.

Dziecko, które osiągnęło trzeci etap nauczyło się następujących rzeczy:

• To, że ono coś widzi nie oznacza, że widzą to inni
• Jeśli ono coś widzi, a Ty nie, to wie, że będziesz potrzebować dodatkowych informacji jeśli chcesz zrozumieć o co mu chodzi
• Jeśli ono coś widzi, a Ty nie, to może dostarczyć Ci dodatkowych informacji (może Ci próbować to pokazać palcem, obrócić Ciebie we wskazanym kierunku, itp.)

Rozumienie skrywanych uczuć

Na tym etapie dziecko zdaje sobie sprawę, że to jak wyglądamy lub co mówimy nie musi zawsze odzwierciedlać tego co czujemy. Jeśli Twoje dziecko jest w stanie to zrozumieć to będzie rozumiało wiele żartów, będzie też wstanie zrozumieć, że ktoś chce mu dokuczyć, okłamać go lub używa sarkazmu.

Dziecko, które osiągnęło czwarty etap nauczyło się następujących rzeczy:

• Ludzie nie zawsze czują się tak jak jest to widoczne
• Ludzie nie zawsze czują się w taki sposób w jaki o tym mówią
• Czasem ludzie ukrywają swoje prawdziwe uczucia (żeby kogoś okłamać lub sprawić komuś żart)

Rozumienie fałszywych przekonań

Na tym etapie dziecko dowiaduje się, że niektórzy ludzie są czasem przekonani, że pewne rzeczy są prawdziwe podczas gdy nie jest to prawdą. Innymi słowy ludzie czasem posiadają "fałszywe przekonanie" na jakiś temat. Twoje dziecko powinno zrozumieć, że ono także może być fałszywie przekonane o czymś i może to spowodować, że rzeczy przybiorą inny obrót niż się tego można spodziewać. Dla przykładu dziecko może być przekonane, że w słoiku na górnej półce są łakocie podczas gdy w rzeczywistości są tam pieniądze.

Udawanie (np.: że klocek jest samochodem lub w pustej szklance jest sok) jest zazwyczaj pierwszym sposobem podczas którego dziecko próbuje zmienić otaczającą rzeczywistość za pomocą wyobraźni.

W późniejszym okresie dziecko uzmysławia sobie, że ludzie podejmują swoje decyzje nie tylko na podstawie tego co jest rzeczywiście prawdziwe, ale także na podstawie tego co wydaje im się, że jest prawdziwe.

Na etapie piątym dziecko zdaje sobie sprawę z następujących rzeczy:

• Czasem to co ludzie myślą, że jest prawdą okazuje się nieprawdą
• Ludzie swoje decyzje podejmują na podstawie tego co wydaje im się prawdą, choć niekoniecznie tą prawdą jest
• Kiedy osoba próbuje coś znaleźć to szuka w miejscach, w których wydaje jej się, że ten przedmiot może być, choć przedmiot może być w rzeczywistości gdzieś indziej

Rozmawiaj ze swoim dzieckiem i ucz go dostosowywania się do innych

Jak mogliśmy się do tej pory przekonać dostosowywanie się do innych nie jest wcale takie proste. Dobre wieści są takie, że można się tego nauczyć. Najlepiej jest to zrobić poprzez zabawę i rozmowę. Na początku Ty będziesz najlepszym nauczycielem.

Najlepszą pomocą jaką możesz zaoferować dziecku podczas nauki dostosowywania się do innych jest tłumaczenie mu co dzieje się w umysłach innych ludzi. Oznacza to, że powinnaś często opowiadać dziecku co ludzie myślą oraz czują i dlaczego właśnie w tej sposób. Powinnaś także pokazywać mu sytuacje kiedy osoby mają odmienne zdanie na jakiś temat ("Twój tata myśli, że jest zbyt ciepło, ale ja uważam, że jest chłodno").

Na następnych stronach znajdziesz listę słów, które możesz użyć do opowiadania co dzieje się w umysłach innych. Dowiesz się też w jaki sposób wpleść te słowa w dialog ze swoim dzieckiem.

Twoje dziecko po jakimś czasie samo zacznie używać słów związanych z dostosowywaniem się do innych. Ten cały arsenał słów pomoże mu o tym co myśli i o tym co według niego myślą inni.

Obserwując i słuchając swoje dziecko może w odpowiedniej chwili posłużyć się swoimi wypowiedziami obrazującymi jak można dostosować się do innych. Wykorzystuj do tego rzeczy i sytuacje, którymi jest ono zainteresowane. Jakkolwiek używanie zainteresowań dziecka jest istotne to nie można się ograniczać tylko do tego. Twoje idee nie muszą zawsze być tworzone w odpowiedzi na to co powiedziało Twoje dziecko. To działa też w drugą stronę. Twoje dziecko też nie zawsze musi nawiązywać do tego co Ty powiedziałaś.

Przeprowadź swoje dziecko przez kolejne etapy rozwoju

Na następnych stronach postaramy się przedstawić informacje, które mogą pomóc Ci przeprowadzić dziecko przez kolejne etapy rozwoju. Pamiętaj jednak, że Twoje dziecko musi być aktywnym uczestnikiem dialogu (o tym jak sprawić, aby Twoje dziecko było zaangażowane w dialog napiszemy już wkrótce).

Podkreślaj odmienność punktów widzenia

Bez względu na to, na którym etapie znajduje się obecnie Twoje dziecko, ono musi zrozumieć, że zawsze jest więcej niż jeden punkt widzenia. Innymi słowy, dziecko powinno wiedzieć, że różni ludzie mają różne opinie na różne tematy.

Możesz uwypuklić różne punktu widzenia w dialogu posługując się odpowiednimi słowami. Dla przykładu możesz powiedzieć tak "Ty lubisz smak czekoladowy ale ja go nie lubię. Lubię wanilię. To inny smak." lub tak: "Ty lubisz zielone jabłka ale Twój brat lubi czerwone." W miarę jak będziemy szczegółowo opisywać poszczególne etapy będziemy prezentować słowa których można używać, żeby podkreślać odmienność punktów widzenia.

Słowa uwypuklające różnice

• Takie same / inne
• Lubię / nie lubię
• Wszystkie / niektóre
• Lub
• Wcześniej / teraz
• Teraz / później
• Ale
• Na prawdę

Jakiejkolwiek sytuacji użyjesz aby wprowadzać dziecko na wyższy etap zacznij od czegoś prostego. Tym czymś może być użycie komentarza na temat tego co Twoje dziecko chce lub myśli. Koniec końców, Twoje dziecko najpierw musi nauczyć się rozumieć siebie zanim zacznie rozumieć innych.

Pomóż swojemu dziecko osiągnąć pierwszy etap (rozumienie potrzeb)

Jeśli starasz się pomóc dziecku osiągnąć pierwszy etap to powinnaś skupić się na tym, żeby uzmysłowić mu, że w większości sytuacji nie wszyscy chcą w danej chwili tego samego. Zacznij od rozmowy na temat preferencji każdej z osób. Przykładowa wypowiedź może wyglądać tak: "Ty chcesz naleśniki. Tato chce obwarzanki. Basia chce owsiankę, a ja chcę żeby wszyscy byli cicho."

Kiedy wyczujesz, że Twoje dziecko zaczyna rozumieć, że nie każdy ma takie potrzeby jak ono wyraź przypuszczenie na temat tego jak ktoś będzie się czuł kiedy dostanie lub nie dostanie tego na czym mu zależy ("O nie. Nie ma już owsianki. Basia będzie smutna.") W następnej kolejności może zasugerować co Ty lub ktoś inny możecie zrobić lub powiedzieć w takiej sytuacji ("Możemy powiedzieć Basi, żeby dzisiaj spróbowała naleśników.")

Poniżej przedstawiamy listę słów, których możemy użyć jeśli czegoś chcemy. Używanie tych słów pomoże dziecku osiągnąć pierwszy etap.

Wyrazy związane z chęcią

• Chcę
• Lubię
• Kocham
• Mam nadzieję na
• Życzę sobie
• Marzę o
• Preferuję

Pomóż swojemu dziecko osiągnąć drugi etap (rozumienie czyjegoś myślenia)

Jeśli chciałbyś aby Twoje dziecko osiągnęło drugi etap to powinnaś mu pomóc myśleć o tym co mogą myśleć inne osoby. Zacznij od używania słów związanych z myśleniem (lista poniżej) w swoich dialogach. Pierwszymi słowami, których można użyć są: "myślę", "wiem" i "zapomniałem". Możesz dla przykładu użyć następujących zdań: "Pozwól mi pomyśleć", "Myślę, że będzie fajnie", "Wiem, że dasz radę", "Zapomniałem swoich kluczy" lub "Myślę, że jest gorąco na dworze".

Wyrazy związane z myśleniem

• Myślę
• Sądzę / nie sądzę
• Zapomnieć
• Pamiętać
• Rozumieć
• Zastanawiać się
• Wierzyć
• Oczekiwać
• Czuć
• Wyobrażać sobie
• Mieć pomysł
• Zgadywać
• Domyślać się
• Przypominać sobie
• Zgadywać
• Dziwić się
• Obawiać się, że

Rozmowa na tematy związane z myśleniem jest jednym z najlepszych sposobów aby dziecko nauczyło się odczytywać to co dzieje się w umysłach innych osób. Staraj się więc na najwcześniejszym etapie kształtowania się mowy Twojego dziecka opowiadać o tym co ono myśli w danej sytuacji.

Twoje dziecko będzie używać większej ilości słów związanych z "myśleniem" jeśli temat rozmowy będzie związany z tym co ono lub inne osoby myślą. Te słowa będą też służyć do nawiązania i podtrzymania dialogu. Dla przykładu Twoje dziecko może powiedzieć: "Wiesz co?" lub "Pamiętasz kiedy widzieliśmy żyrafę" żeby rozpocząć dialog. Może też na Twoje pytania odpowiedzieć "Też tak myślę" kiedy chcę się z czymś zgodzić. Bardzo często będziesz też słyszała zdanie "Ja nie wiem". To zdanie może oznaczać, że Twoje dziecko albo rzeczywiście nie zna odpowiedzi, albo nie chce jej udzielić.

Jeśli Twoje dziecko użyje jakiegoś słowa związanego z myślenie to zachowuj się tak jakby ono rzeczywiście miało na myśli to co mówi. Przyjrzyjmy się w jaki sposób mama Bartka interpretuje jego "Ja nie wiem".

Odpowiednia składnia zdań sprzyja temu aby dziecko mogło lepiej zdać sobie sprawę z tego co dzieje się w umysłach innych osób. Rozważmy następujące zdania: On myśli, że rybka jest głodna", "On wie jak to zrobić", "On pamięta kiedy są moje urodziny". Zdania te rozpoczynają się od słów związanych z myśleniem a następnie występuję jedno ze słów : "że", "jak", "kiedy". To wszystko sprawia, że dziecko zdaje sobie sprawę, że rozmawiamy o punkcie widzenia kogoś innego. Żeby Twoje dziecko samo posługiwało się takimi zwrotami musi się z nimi najpierw osłuchać. Zazwyczaj będzie musiało to usłyszeć to wiele razy zanim zacznie to dobrze rozumieć i samo stosować w swoich wypowiedziach.

Przestudiuj dokładnie wymienione wcześniej słowa związane z myśleniem. Staraj się używać jak najwięcej tych słów, ale najpierw skoncentruj się na słowach "myślę", "wiem" i "zapomniałem". To pomoże Twojemu dziecku zrozumieć, że są różne sposoby rozmawiania o myśleniu.

Kiedy Twoje dziecko już zacznie rozumieć myśli innych osób to nie ograniczaj się do opisywania co inni ludzie chcą lub myślą. Pomóż dziecku zrozumieć dlaczego ludzie myślą w ten sposób tak, żeby dziecko mogło wykorzystać tę wiedzę do przewidywania tego jak ludzie postępują w różnych sytuacjach. Użyj "łączących słów" jak te wymienione poniżej, aby wyjaśniać dziecku dlaczego inni myślą lub zachowują się w określony sposób.

"Łączące słowa"

• Ponieważ
• Jeśli ... to wtedy
• Kiedy (Kiedy coś się stanie to wtedy)
• Jak tylko
• Przed / po
• Więc

Kiedy rozmawiasz ze swoim dzieckiem używaj zdań takich jak: "Anna jest smutna ponieważ chciała rower", "Jeśli dam Jankowi ciastko to wtedy on będzie szczęśliwy", "Kiedy on ma na coś ochotę o bez przerwy o to prosi", "Jak tylko dam mu pociąg on robi się grzeczny", "On nie umie pływać, więc zostaje w domu".

Pomóż swojemu dziecko osiągnąć trzeci etap (widzieć znaczy wiedzieć)

Kiedy pracujesz nad tym, żeby Twoje dziecko osiągnęło trzeci etap to daj mu do zrozumienia, że Ty widzisz świat inaczej niż on. Kiedy on błędnie założy, że Ty masz dostęp do tej samej informacji jak on, to powiedz coś w rodzaju "Nie widzę tego. Pokaż mi to aby mogła widzieć to samo co ty" lub "Powiedz mi co to jest, nie widzę tego na co patrzysz".

Bądź dobry wzorcem do naśladowania. Kiedy czytasz książkę odwróć ją tak, żeby ono widziało treść i wyjaśnij mu dlaczego to robisz "Obracam książkę, żebyś mógł zobaczyć jaki tu jest obrazek". Wskazuj na coś co Ty zobaczyłaś a dziecko nie "Spójrz na tego czerwonego ptaka. Widzisz go?", a może on też czasem postąpi tak samo.

Słowa związane z patrzeniem

• Widzieć
• Nie widzieć
• Mówić (o tym czego nie widać)
• Pokazać
• Patrzeć

Pomóż swojemu dziecko osiągnąć czwarty etap (rozumienie skrywanych uczuć)

Twoje dziecko musi zrozumieć, że ludzie czasem skrywają swoje prawdziwe uczucia i mówią coś innego niż naprawdę myślą. Żeby osiągnąć czwarty etap Twoje dziecko musi koncentrować się na tym co mówią inni i zastanawiać się co oni myślą, ale o tym nie mówią.

Przyjrzy się liście słów związanych ze "skrywanymi uczuciami".

Słowa związane ze "skrywanymi uczuciami"
Słowa te mogą być wykorzystane do tego aby podkreślić różnicę pomiędzy tym co ktoś mówi i myśli

• Mówić
• Szeptać
• Pytać
• Robić na złość, droczyć się
• Prawda / kłamstwo
• W rzeczywistości
• Obiecać
• Żartować
• Mieć na myśli (On nie ma na myśli to co mówi)

Kiedy jesteś ze swoim dzieckiem staraj się używać powyższych słów w taki sposób aby pokazać to czego ludzie nie mówią, a co prawdopodobnie myślą. Z pewnością zauważyłaś, że wiele z tych słów ma związek z komunikacją: "mówić", "pytać", "szeptać" czy "obiecywać". Słów tych często używamy, żeby zacytować innych ludzi. Zacznij od tego aby Twoje dziecko przyzwyczaiło się do tego, że cytujesz co powiedział ktoś inny ("Tato powiedział, że jest zimno na dworze dzisiaj").

Następnym krokiem jest podkreślanie różnić pomiędzy tym co ludzie mówią i robią i jak czują się na prawdę. Użyć słów związanych ze skrywanymi uczuciami i słów uwypuklających różnice. Możesz powiedzieć do swojego dziecka coś w stylu: "On powiedział, że nie ma ochoty na ciastka, ale wydaje mi się, że nie miał tego na myśli". Zwrotem, którym możemy się tu często posiłkować jest "w rzeczywistości". Przykładem zdania z użyciem takiego zwrotu może być "On powiedział mi, że nie jest głodny, ale w rzeczywistości ma ochotę na ciastko".

W następnej kolejności staraj się tak to zaaranżować, aby Twoje dziecko użyło słów związanych ze "skrywanymi uczuciami". Dla przykładu możesz zapytać się: "Jak myślisz, co oznacza uśmieszek na twarzy tego pana?". Idealnie byłoby jeśli wypowiedź Twojego dziecko wyglądała jak ta: "On powiedział, że nie zje ciastek, ale w rzeczywistości zje".

Twojemu dziecku może sprawiać frajdę słuchanie co jego maskotki mają do powiedzenia, szczególnie wtedy kiedy one mówią coś niemądrego i odmiennego od rzeczywistości. Dla przykładu, jeśli Ciasteczkowy Potwór powie "Mam ochotę na ciasteczka i małych chłopców" to możesz wyjaśnić dziecku, że "Ciasteczkowy Potwór powiedział, że lubi jeść małych chłopców, ale to nie jest prawda. On lubi jeść tylko ciasteczka". Wielki uśmiech na Twojej twarzy pomoże zrozumieć dziecku, że to wszystko to żart.

Podobnie jak słowa związane z myśleniem, także słowa związane ze skrywanymi uczuciami często występują przed słowami "że" czy "co" jak następujących przykładach: "On powiedział mi, że Ciebie lubi", "On zapytał, co było napisane na kartce".

Domyślenie się tego co inna osoba czuje może być trudne nawet dla najbardziej wrażliwej osoby. Często, najlepszych wskazówek na temat tego co dana osoba myśli możemy szukać w mowie jej ciała, tonie głosu czy wyrazie twarzy. Wskazuj na te rzeczy Twojemu dziecku jeśli tylko się pojawią ("Powiedziała, że podoba jej się ten sweter, ale wydaje mi się, że myśli inaczej. Słychać w jej głosie smutek i ona wcale się nie uśmiecha".

Sposobem, który może Twojemu dziecku dać wiele przyjemności z poznawania skrywanych uczuć są kalambury lub inne żarty. Na początku prawdopodobnie będziesz musiała wyjaśniać dziecku puenty dowcipów. Dla przykładu możesz powiedzieć dla dziecka "Puk, puk" (poniższy angielski żart nie da się łatwo przełożyć na nasz język). Jeśli Twoje dziecko odpowie "Kto tam" to powiedz "Luke". Twoje dziecko z pewnością zapyta "Jaki Luke?", a wtedy Ty powiesz "Spójrz za siebie. Nikogo tam nie ma". Jeśli będzie wymagane wyjaśnienie to udziel go: "To jest śmieszne ponieważ Luke to imię chłopca, a ja miałam na myśli 'look'. Wyrazy "Luke" i "look" brzmią tak samo, ale to zupełnie różne wyrazy". Jeśli Twoje dziecko będzie miało problem, ze zrozumieniem żartu posłuż się obrazkami przedstawiającymi chłopca ("Luke") i parę oczów "look".

Pomóż swojemu dziecko osiągnąć piąty etap (rozumienie fałszywych przekonań)

W rzeczywistości już rozpoczęłaś naukę rozumienia fałszywych przekonań rozmawiając ze swoim dzieckiem o tym co inni sądzą, w co wierzą lub co wiedzą. Rozumienie fałszywych przekonań już się zaczęło bo to co ludzie sobie myślą jest często odległe od rzeczywistości. Jeśli starasz się ze swoim dzieckiem osiągnąć pięty etap to powinnaś uwypuklać te różnice jeśli się pojawią.

Pomaganie swojemu dziecku w zrozumieniu, że ludzie postępują w określony sposób ponieważ zakładają że coś jest prawdą (nawet jeśli nie jest) może być zabawne. Życie rodzinna dostarcza mnóstwa sposobności, aby wykorzystać fałszywe przekonania do żartów. Twojemu dziecku będzie łatwiej zrozumieć sytuację związaną z fałszywym przekonaniem jeśli porozmawiasz z nim o tym uprzednio ("Oszukajmy Tatusia") i pozwolisz brać udział w przygotowaniu żartu. Zwróć uwagę w jaki sposób tata Edwarda angażuje go w chowanie prezentu dla mamy.

Jeśli będziesz używać wybranych słów (z listy poniżej) do wyjaśnienia co inne osoby prawdopodobnie myślą, i konfrontowała to z tym co dzieje się w rzeczywistości to dziecko będzie stopniowo rozumiało, że nie wszyscy wiedzą o żarcie.

Słowa związane z fałszywymi przekonaniami

• Prawdziwe / udawane
• Trik
• Żart
• Myśleć
• Wiedzieć
• Pamiętać
• Oczekiwać

Podczas pomagania swojemu dziecku dostosowywania się do innych będziesz nieustannie przyglądać się dwóm stronom każdej historii, zwracając szczególną uwagę na różnorodności opinii które ludzie mają. Wiedza, że są przynajmniej dwa sposoby patrzenia na daną rzecz pomoże Twojemu dziecku rozwiązywać problemy. W trudnych momentach będzie miał wybór. Jeśli, dla przykładu, Twoje dzieci walczą o lepsze miejsce w samochodzie to możesz powiedzieć: "Możesz siedzieć z przodu czasami, ale nie zawsze" lub "Czy chcesz siedzieć z przodu teraz, czy jak będziemy wracali?"

Spójrz w jaki sposób mama Krzysztofa mówi do niego kiedy on spiera się z siostrą o zabawkę.

W rozdziale drugim poznaliśmy cztery strategie, które pomagają Twojemu dziecku łatwiej zrozumieć twoje postępowanie, gesty i wyraz twarzy. Użyj tych samych strategii kiedy mówisz do swojego dziecka a tym jak dostosować się do innych.

Mów mniej

Nawet jeśli Twoje dziecko mówi pełnymi, skomplikowanymi zdaniami to może nie rozumieć Twoich wypowiedzi. Spraw, aby Twoje wypowiedzi były proste używając słów, które ono zna. Niech Twoje zdania będą krótkie i gramatycznie nieskomplikowane.

Zdania, w których opisujemy to co ktoś inny mówi lub myśli - jak "On myśli, że rybka jest głodna" - mogą być trudne do zrozumienia dla Twojego dziecka. Jeśli Twoje dziecko nie rozumie tak długich zdań to rozbij te zdania na krótsze, np.: "On myśli o rybce. Rybka może być głodna. On myśli, że rybka jest głodna."

Zawsze rozmawiaj w sposób naturalny i prawidłowy. Mówienie mniej nie oznacza łamania reguł gramatycznych.

Intonuj

Spraw, że słowa związane z dopasowywaniem się wyróżniają się. Moduluj swój głos wypowiadając te słowa. Mów je wyraźnie głośniej lub ciszej od pozostałych. Staraj się dopasować ton głosu do uczyć i myśli, o których mówisz. Na obrazku poniżej pokazane jest jak tato Bartka uwypukla słowa, które mają pozwolić Bartkowi zrozumieć dlaczego jego siostra może nie być zadowolona z prezentu.

Twoje dziecko może nie zrozumieć za pierwszym razem tej sytuacji. Dołóż starań, aby móc pokazać mu więcej podobnych sytuacji. Dla przykładu, tato Bartka może okazać rozczarowanie kiedy nie dostanie na kolacje swojego ulubionego dania ("Tak naprawdę to chciałem makaron, ale powiem mamie, że jestem zadowolony, że dostałem kurczaka.")

Mów wolniej

Twoje dziecko potrzebuje czasu, aby przyswoić sobie nowe koncepcje i poznać nowe słowa. Wypowiadaj słowa powoli i wyraźnie. Możesz na chwilę zatrzymać wypowiedź po słowie związanym z dostosowaniem się, aby dziecko zwróciło na to słowo uwagę.

Pamiętaj także o tym żeby odczekać wystarczająco długo po tym jak Ty skończysz swoja kwestię, aby dziecko miało czas na swoją wypowiedź. Staraj się zawsze mówić w sposób naturalny zwracając uwagą na rytmikę swojej wypowiedzi.

Pokazuj

Pamiętamy z rozdziału drugiego, że istnieje kilka sposobów na to, żeby zwrócić uwagę dziecka na to o czym mówimy. Możesz wskazać obiekt rozmowy palcem, użyć odpowiedniego gestu lub wyrazu twarzy, możesz też posłużyć się obrazkiem.

Wskazywanie na rzecz lub osobę, o której mówisz

Proste wskazanie drugiej osoby może pomóc dziecku zrozumieć, o czyim punkcie widzenia mówisz. To może być pomocne podczas pokazywania różnic pomiędzy Twoim a innym dzieckiem. Wskazywanie pomaga także domyślić się kto coś powiedział.

Używanie gestu lub wyrazu twarzy

Posługiwanie się odpowiednim gestem lub wyrazem twarzy może pomóc Twojemu dziecku zrozumieć to co mówisz. Dla przykładu, jeśli nad czymś intensywnie myślisz to możesz zmrużyć oczy i przyłożyć pięść do swojego policzka. Jeśli mówisz o czym i wątpisz, żeby to była prawda to możesz okazać swoje niedowierzanie poprzez otworzone usta i ręce trzymane na biodrach.

Posługiwanie się obrazkiem

Ta wskazówka jest najbardziej użyteczna wtedy kiedy Twoje dziecko jest wzrokowcem. Możesz użyć kartki i flamastra do zobrazowania mu skomplikowanych idei. Dla przykładu możesz wyjaśnić różnicę pomiędzy tym co ktoś mówi i myśli używając odpowiednich "dymków".

Możesz też narysować obrazek pomagający wyjaśnić co Twoje dziecko może powiedzieć lub zrobić w odpowiedzi na to co ktoś inny sobie myśli. Dla przykładu możesz pokazać obrazek obok jeśli chcesz zasugerować dziecko co może powiedzieć jeśli Ty zobaczysz, że rybka pływa blisko powierzchni.

Pomóż swojemu dziecko rozmawiać o dostosowywaniu się do innych

Kiedy Twoje dziecko już dostatecznie dużo osłuchało się zdań związanych z dostosowywaniem się do innych to możesz zachęcać go żeby samo też spróbowało takich zdań używać. Wykorzystując odpowiednie wyrazy będzie w stanie przeprowadzać rozmowy na temat tego o czym myślą inni ludzie.

Aby Twoje dziecko było zaangażowane w rozmowę o dostosowywaniu się do innych, pamiętaj o poniższych wskazówkach.

I-wskazówki

• Uwzględniaj zainteresowania dziecka, jego wypowiedziane słowa i jego pomysły,
• Interpretuj jego wypowiedzi,
• Wprowadzaj swoje własne pomysły,
• Nalegaj na zmianę tematu rozmowy.

Wskazówki dla dziecka

• Skomentuj jakiś fakt lub zdarzenie i ... czekaj
• Zadaj pytanie i ... czekaj
• Ułatw dziecku odpowiedź na pytanie i ... czekaj
• Użyj podpowiedzi i ... czekaj
• Posłuż się sugestią i ... czekaj
• Powiedz Twojemu dziecku co ma zrobić lub powiedzieć i ... czekaj

Twoje pytanie sprawią, że dziecko będzie dużo mówiło. Sztuka polega na tym, żeby nie zadawać dziecku zbyt wielu pyta, bo wtedy najprawdopodobniej przestanie rozmawiać!

Zadawaj otwarte pytania, aby poszerzać umiejętność myślenia ("Dlaczego Ania jest smutna?", "Co można zrobić, żeby poczuła się lepiej?", "Co Czerwony Kapturek powiedział babci?") Pamiętaj, że to są trudne pytania, więc jeśli Twoje dziecko nie będzie umiało na nie odpowiedzieć to spróbuj łatwiejszych pytań ("Czy Ania jest smutna?", "Co ona chciała na urodziny?", "Co ona dostała?") Posłuż się wskazówkami i poczekaj aż dziecko samo dojdzie do odpowiedniej konkluzji. Dla przykładu, może być zbyt trudno zrozumieć Twojemu dziecku następujące zdania: "Jak myślisz, dlaczego ona jest niezadowolona ze swojego prezentu?" Zamiast tego możesz spróbować użyć czegoś prostszego, na przykład pytania, które trzeba dokończyć ("Ona chciała rower a dostała ...") Jako ostatnią deskę ratunku możesz sama odpowiedzieć na zadane pytanie.

Możesz się zdziwić jak wiele będzie okazji do rozmowy o czyichś uczuciach i myślach. Przyjrzyjmy się jak wiele słów związanych z myśleniem używają Jacek i jego mama podczas planowania zakupów kurtki. Zwróćmy uwagę ja umiejętnie mama równoważy ilość zadawanych pytań i stosowanych komentarzy.

Mama: Jak myślisz, gdzie powinniśmy się udać, żeby kupić kurtkę?
Jacek: Ze sklepu kurtkowego.
Mama: Miałeś na myśli sklep z ubraniami?
Jacek: Czy Ty myślisz, że mają kurtki w Biedronce?
Mama: Możemy sprawdzić. Obok nas są dwie Biedronki, którą miałeś na myśli?
Jacek: Pamiętam o Biedronce na ulicy Piłsudskiego. Jak myślisz, mają tam kurtki?
Mama: Wiesz co? Ostatnio tam byłam i nie widziałam żadnych kurtek. To mały sklep. Może kurtki będą w jakimś większym sklepie.
Jacek: Też tak myślę.

Baw się w proste gry związane z dopasowywaniem się

Wiele prostych gier stwarza okazje do myślenia i mówienia do dopasowywaniu się. W niektóre z nich możesz się bawić w dowolnym miejscu i o dowolnej porze. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko swoją ulubioną koszulkę to powiedz mu, że też ją bardzo lubisz. Następnie możecie rozpocząć rozmowę o waszych ulubionych ubraniach. W sklepie spożywczym wzajemne wymienianie czego się lubi pozwala napełnić koszyk z zakupami.

Prób bawić się w gry w zgadywanie. Zastanawiajcie się co płynące po niebie chmury Wam przypominają. Oglądajcie sztukę modernistyczną i rozmawiajcie wspólnie o tym co widzicie ("Myślę, że to wygląda jak jakiś staruszek"). Zastanawiajcie się kogo przypomina wam jakieś zwierze ("Ta sowa przypomina mi dziadka"). Może też zgadywać co będzie na obiad ("Zastanawiam się co też tatuś zrobi dzisiaj na obiad").

Zabawy w chowanego (takie jak "Obserwuj moje oczy i znajdź niespodziankę" z rozdziału drugiego) pomagają dziecku zrozumieć, że widzieć znaczy wiedzieć. Poniżej prezentujemy opis jeszcze innej gry, która zachęca dziecko do dawania dodatkowych wskazówek jeśli druga osoba nie widzi tego co dziecko.

Zabawa z przegrodą

• Przygotuj przegrodę i postaw ją na stole tak, żeby dziecko nie widziało co jest za zagrodą.
• Powiedz dziecko, żeby zamknęło oczy. Połóż jakąś rzecz na stole tak żebyś Ty ją widziała, a dziecko nie.
• Daj dziecku trochę informacji o tej rzeczy ("To jest owoc", "Ta rzecz jest czerwona") i pozwól mu zgadywać.
• Zamieńcie się rolami.

Jeszcze inną zabawą pomagającą dziecku mówić o tym co inni mówią jest zabawa w "głuchy telefon. W tę zabawę najlepiej bawić się we trzy lub więcej osób, ale zabawa w dwójkę jest także możliwa. Każda osoba szepcze słowo lub zdanie do ucha kolejnej osoby. Ostania osoba mówi powiedzieć co usłyszała mówiąc "On mówi ..." i powtarzając słowa powiedziane do jej ucha.

Nauka umiejętności dostosowywania się do innych wymaga czasu. Nikt nie oczekuje od dziecka, żeby potrafiło domyślić się wszystkich skomplikowanych rzeczy zachodzących w umysłach innych. W gruncie rzeczy, nawet my, dorośli nie zawsze potrafimy domyślić się motywów postępowania innych ludzi. Duża ilość ćwiczeń, odrobina wsparcia z Twojej strony i mnóstwo czasu będzie wymagane aby Twoje dziecko umiało "czytać myśli" innych ludzi. Kiedy jednak już się tego nauczy jego postrzeganie innych ludzi na zawsze ulegnie zmianie.