Sztuka dialogu

• A więc zaczynamy
• 1. W jaki sposób uczy się Twoje dziecko?
• 2. Pomóż swojemu dziecku zrozumieć co chcesz mu przekazać bez użycia słów
• 3. Przygotuj się do dialogu
• 4. Używaj wskazówek dla lepszej konwersacji
• 5. Pomóż dziecku dopasować się do innych
• 6. Razem uczcie się o świecie
• 7. Czytanie książek
• 8. Pomóż dziecku ciekawie opowiadać
• 9. Zabawy w udawanie
• 10. Umiejętności potrzebne by być przyjacielem
• 11. Jak być instruktorem w zabawach Twojego dziecka
• 12. Usuwaj się w cień i ... interweniuj w razie potrzeby
• 13. Używaj wskazówek graficznych by pokazać dziecku co to znaczy być przyjacielem
• Słowo na koniec

Słowo na koniec

W książce ten zostało zaprezentowanych wiele strategii które rozwijają umiejętności społeczne u dziecka. Jeśli wypróbowywałaś te strategie w miarę czytania to Twoje dziecko prawdopodobnie już zdołało poprawić swoje umiejętności. Oznacza to, że teraz stara się zrozumieć coś więcej niż to jaką treść inne osoby chcą mu przekazać.

Nie istnieje żaden skuteczny sposób żeby rodzić przygotował swoje dziecko na wszystkie wzloty i upadki, których ono w przyszłości doświadczy. Czasem Twoje dziecko może się idealnie wpasować do jakiejś grupy a innym razem wprost przeciwnie. W takich nieprzyjemnych chwilach kiedy będzie się czuło odrzucone lub inne będzie pamiętało o czym czego się nauczyło od Ciebie - że jest wspaniałym, wartościowych, kochanym człowiekiem. To pomoże stawiać czoło wyzwaniom najlepiej jak potrafi. Bawiąc się ze swoim dzieckiem pozwolisz mu dowiedzieć się, że jest ono dla Ciebie najważniejszą osoba w życiu.

Używaj wskazówek graficznych by pokazać dziecku co to znaczy być przyjacielem

Bez względu na to jak dobrze przygotujesz się do spotkania Twojego dziecka z rówieśnikami i tak zawsze coś pójdzie nie tak. Większość dzieci ma problemy z dzieleniem się zabawkami, z trudem czeka na swoją kolej czy niechętnie gra w gry, których nie wybrało. Kiedy coś nie idzie po ich myśli to dzieci często uciekają się do płaczu, wybuchów złości, popychania czy bicia.

Radzenie sobie z wewnętrzną frustracją będzie łatwiejsze jeśli dziecko będzie potrafiło zrozumieć punkt widzenia drugiej osoby. Kiedy dziecko będzie miało świadomość w jaki sposób jego działania mają wpływ a rówieśników to będzie bardziej rozważne.

W tym rozdziale nauczysz się jak używać specjalnych pomocy wizualnych - ręcznie zrobionych obrazków, historyjek i filmów - aby nauczyć dziecko rozumienia zawiłych sytuacji społecznych.

Dostosowywanie się by rozwiązywać problemy

Zawsze jest jakiś powód, dla którego dziecko postępuje w ten czy inny sposób. Dotyczy to także takich wydarzeń jak wspólne spędzanie czasu. Jeśli starasz się wejść w skórę dziecka podczas jego zabaw to łatwiej Ci będzie zrozumieć jego zachowania, jakiekolwiek by one nie były - płacz, bicie rówieśników, napady złości, powtarzanie zdań z filmów. Czasami prosta strategia polegająca na posiadaniu dwóch kompletów zabawek (tak żeby każde z dzieci miało taką samą zabawkę) pozwala aby zabawa toczyła się według pozytywnego planu.

W tym rozdziale interesuje nam jednak bardziej dostosowywanie się Twoje dziecka do uczuć jego rówieśników. Jeśli zabawa pomiędzy rówieśnikami się kończy to najczęstszym powodem jest brak dostosowanie się jednej ze stron do uczuć drugiej strony. Dziecko, które jest wrażliwe na potrzeby innych jest lepszym przyjacielem. Aby cieszyć się przyjemnością ze wspólnej zabawy Twoje dziecko będzie musiała nauczyć się rozwiązywania problemów, które podczas takiej zabawy mogą się pojawić. Jeszcze lepsze byłoby gdyby ono nauczyło się przeciwdziałać rodzeniu się problemów.

Pomyślmy o sytuacji przedstawionej na rysunku obok. Jeremiasz płacze ponieważ jego przyjaciel, Samuel, zabrał jego samochód. Samuelowi sprawia problemy dzielenie się zabawkami więc wybrał najprostszy dla siebie sposób, zabranie zabawki przyjacielowi co spowodowało wybuch płaczu u Jeremiasza. Żadne z dzieci nie brało pod uwagę uczuć innych osób.

Niestety, nie ma takiej możliwości, aby Twoje dziecko zdobyło i utrzymało czyjąś przyjaźń ucząc się jedynie co trzeba mówić w określonych sytuacjach, gdzie stanąć oraz jak głośno się wypowiadać. Oczywiście, znajomość etykiety wymaganej w towarzystwie to bardzo dobry start ale wiedza o tym jaki wpływ mają Twoje poczynania na innych jest kluczowa.

Umiejętność rozwiązywania problemów

Dzieci, które rozumieją uczucia innych posiadają już niezbędne minimum potrzebne do rozwiązywania problemów pojawiających się podczas wspólnych zabaw. Gdyby Samuel pomyślał o tym jaki jego brak umiejętności dzielenia się zabawkami może mieć wpływ na przyjaciela to być może postąpiłby inaczej. Może on wymyśliłby jakiś innych sposób, żeby pobawić się zabawką przyjaciela i nie sprawić mu przykrości.

Użyj formularza żeby przekonać się które umiejętności już posiada Twoje dziecko, a jakich umiejętności jeszcze mu brak. W trakcie lektury tego rozdziału możesz zadecydować nad jakimi umiejętnościami u swojego dziecka chciałabyś jeszcze popracować.


Formularz sprawdzający umiejętności rozwiązywania problemów

1. Używanie słów związanych z rozwiązywaniem problemów
   nigdy, czasami, często
2. Rozumienie co czuje i myśli druga osoba
   nigdy, czasami, często
3. Rozumienie konsekwencji swoich działań
   nigdy, czasami, często
4. Akceptowanie kompromisów (np.: gra w grę, którą wybrał ktoś inny)
   nigdy, czasami, często
5. Akceptowanie błędów innych osób
   nigdy, czasami, często
6. Radzenie sobie z pojawiającymi się zmianami
   nigdy, czasami, często
7. Zdawanie sobie sprawy, że druga osoba nie jest przyjacielsko nastawiona
   nigdy, czasami, często

Rozmowa o problemach

Nie ma niczego złego w tym, żeby o problemach społecznych zwyczajnie rozmawiać, bez używania wskazówek graficznych. Rozmowa o problemach jest preferowana przez dzieci z Zespołem Aspergera. Zdarzają się też takie sytuacje, że nie będziesz miała pod ręką długopisu czy ołówka lub nie będzie zbyt wiele czasu aby coś narysować.

Czasami rozmowa jest najszybszym i najlepszym sposobem na rozwiązanie sytuacji. Dla przykładu, podczas kłótni Jeremiasza i Samuela o samochód mogłaby wkroczyć mama i podpowiedzieć Samuelowi, żeby zaoferował jakiś inny samochód Jeremiaszowi, który także się mu spodoba.

W poprzednich rozdziałach uczyliśmy się jak postępować wtedy kiedy pojawią się problemy. Te same propozycje rozwiązywania problemów, które pojawiają się podczas Twojej zabawy z dzieckiem mogą być także użyte do rozwiązywania problemów które pojawią się w zabawie pomiędzy Twoim dzieckiem i jego kolegą. Przypomnijmy sobie pewne pomocne aspekty z poprzednich rozdziałów:

• Planuj zawczasu żeby uniknąć problemów potem
• Używaj swój związanych z rozwiązywaniem problemów (np.: "teraz / potem", "to dobry / niedobry pomysł", "niektóre / wszystkie", "taki sam / inny")
• Koncentruj się na pozytywach
• Rozmawiaj o tym jak czują się inni
• Rozmawiaj o konsekwencjach tego co się robi
• Naucz dziecko co można powiedzieć lub zrobić zamiast, eliminując jego niestosowne zachowanie
• Pomóż dziecku domyślić się co jeszcze można zrobić
• Używaj wskazówek wizualnych do rozwiązywania problemów
• Wybieraj mądrze to o co chcesz walczyć

Wykorzystanie wizualnych wskazówek w nauce umiejętności społecznych

Istnieją pewne zalety, które sprawiają że ręcznie wykonane historyjki obrazkowe są pomocne u dzieci z ASD. Wiele dzieci jest wzrokowcami i najmniej problemów sprawia im nauka poprzez oglądanie obrazków, zdjęć czy filmów. W przeciwieństwie do dialogu to co zostanie zapisane lub narysowane trwa dłużej, można poświęcić zatem więcej czasu na studiowanie tego lub wrócić do tego ponownie.

Zapewne, istnieje wiele sposób na wykorzystanie pomocy wizualnych do nauki odnajdywania się w sytuacjach społecznych, niemniej jednak my skoncentrujemy się jedynie trzech wybranych pomocach:

• Historyjki prezentujące wybrane sytuacje społeczne
• Konwersacje w postaci komiksów
• Modelowanie za pomocą nagrań wideo

Historyjki prezentujące wybrane sytuacje społeczne

Przykładem historyjek prezentujących wybrane sytuacje społeczne mogą by te stworzone prze pani Carol Gray. Wspomniane historyjki pani Gray są zazwyczaj bardzo krótkie (od dwóch do dwunastu zdań) i prezentują co czują i co myślą osoby w wybranych sytuacjach. Dają możliwość zastanowienia się co można powiedzieć lub zrobić w wybranej sytuacji. Tego typu historyjki można wykorzystać do doskonalenia umiejętności społecznych. Można również za pomocą takich historyjek opowiadać wybrane scenki z życia własnego dziecka (na przykład po to by wspólnie przypominać sukcesy dziecka).

Jeśli uważasz, że ten sposób postępowania może pomóc Twojemu dziecko to możesz przeczytać książkę Carol Gray omawiającą w szczegółach sposób w jaki powinno sie tworzyć takie historyjki. My pozwolimy sobie przedstawić zwięzłe streszczenie tych zasad:

• Wybierz umiejętność społeczną nad którą chciałbyś pracować (umiejętność wygrywania lub przegrywania gier, dzielenie się czymś lub czekanie na swoją kolej)
• Pomyśl o tym czemu taka umiejętność mogłaby służyć, po co ona jest, jak można by ją zatytułować
• Napisz tę historyjkę z punktu widzenia dziecka ("Mam na imię Samuel. Czasami do mojego domu przychodzi mój kolega Jeremiasz")
• Napisz historyjkę uwzględniając wszelkie "co", "gdzie", "kiedy", "kto", "jak" i "dlaczego". Większa Twojej historyjki powinna zawierać opisy tego co czują inne osoby w podobnej sytuacji, koncentrując się na pozytywach ("Wilhelm, pozwolił mi bawić się pociągiem kiedy byłem u niego w domu"). Staraj się używać takich słówek jak "czasami", żeby dziecko wiedziało, że opisywana sytuacja nie zawsze musi wystąpić.
• Staraj się pisać zdania skupiając się na pozytywach. Zamiast pisać "Kiedy mówiłem do Piotra to nie patrzył w inną stronę (jak zazwyczaj)", napisz "Kiedy mówiłe do Piotra to on cały czas patrzył na mnie".
• Na końcu historyjki możesz (ale, oczywiście, nie musisz) zasugerować jak może dziecko postąpić w innych podobnych sytuacjach. Dla przykładu możesz powiedzieć, "Kiedy następnym razem będę rozmawiał z innymi to będę na nich patrzył, żeby wiedzieli że ich słucham". Innym przykład może być następujący "Może ja też pozwolę Jeremiaszowi pobawić się moją zabawką kiedy przyjdzie następnym razem". Nie staraj się wymusić na dziecku określonego postępowania, używaj takich słów ja "może", "spróbuję".
• Dodaj kilka obrazków do prezentowanej historyjki (o ile nie ma problemów z ich narysowaniem) jeśli uważasz, że może to pomóc Twojemu dziecku.

Poniższa historyjka może pomóc Samuelowi podzielić się swoją zabawka kiedy następnym razem przyjdzie Jeremiasz. Zwróćcie uwagą w jaki sposób jest opisana cała sytuacja. Nie ma zdań o zabarwieniu negatywnym takich jak "Nie lubię kiedy Jeremiasz bawi się moją zabawką" i jest tylko jedna sugestia co można zrobić.

A oto kolejny przykład historyjki, tym razem dla Michała, który robi się smutny kiedy inne dzieci mu pomagają. Zwróćcie uwagę w jaki sposób sprawiono, że historyjka jest interaktywna - mama zostawia pustą listę z przykładami kiedy inne dzieci pomagały Michałowi tak żeby on sam postarał się ją wypełnić.

Możesz też pisać historyjki o tym co Twoje dziecko może zrobić aby jego dialogi z przyjaciółmi były lepsze. Poniższa historyjka opowiada w jaki sposób używać komplementów. Zauważ, że tu także jest tylko jedna sugestia pod koniec historyjki.

Jeden z najlepszych sposobów by być przyjacielskim to zadanie pytania o zainteresowania drugiej osoby. Rozpoczęcie dialogu w ten sposób jest trudne dla Szymona, w związku z czym jego mama stworzyła poniższą historyjkę. Zwróćcie uwagę za zostawione puste miejsca do wypełnienia przez Szymona.

Spraw by czytanie było interaktywne

Czytanie historyjek prezentujących sytuacje społeczne nie powinno być dla dziecka biernym doświadczeniem. Jeśli dziecko potrafi czytać samodzielnie to pozwól mu na to. Jeśli to Ty czytasz to pamiętaj o przedstawionych wcześniej zasadach: mów mnie - jeśli napisane przez Ciebie zdanie wydaje Ci się zbyt skomplikowane to uprość je czytając. Tutaj jest podobnie jak z czytaniem książek, Twoje dziecko musi być zainteresowane tym co czytacie. Pamiętaj aby w trakcie lektury podkreślać (poprzez odpowiednią intonację) najważniejsze rzeczy.

Jeśli przygotowane przez Ciebie historyjka zawiera obrazki to pokaż je dziecku i zachęcaj je do opowiadania o nich. Dla przykładu jeśli mama czyta historyjkę o zabawie na przemian z Jeremiaszem to może zatrzymać się na moment przed końcem, wskazać palcem na uśmiechniętą buzię i zapytać dlaczego Jeremiasz tak się cieszy. W ten sposób może uda nam się naprowadzić dziecko na odpowiedź "bo cieszy się, że bawię się z nim na przemian". Mama może się też spytać co się może stać jeśli Jeremiasz będzie szczęśliwy licząc na to, że dziecko domyśli się, że w ten sposób sprawia, że Jeremiasz będzie chciał jeszcze przyjść i się pobawić.

Podczas czytania Twoje dziecko może chcieć się jeszcze o coś zapytać. Jak długo jest to związane z historyjką to jest to odpowiedni czas na takie rozmowy.

Konwersacje w postaci komiksów

Prezentowanie konwersacji w postaci prostych historyjek obrazkowych to pomysł, który także możemy podpatrzyć w książkach Carol Gray. Zdania, które to wpisujesz w chmurki reprezentujące wypowiedzi lub myśli dają dziecku inspirację co można powiedzieć w opisywanej sytuacji. Dzięki takim historyjkom dzieci zdają sobie sprawę co ludzie wokół nich myślą lub czują.

Możesz użyć takich historyjek obrazkowych kiedy spotkanie Twojego dziecka z przyjacielem utknęło w martwym punkcie. Możesz ich też użyć po spotkaniu, żeby przypomnieć dziecku co działo się podczas spotkania. Używając takich historyjek przed spotkaniem przygotujesz dziecko na to co może się zdarzyć. Mama Jeremiasza wkracza podczas zabawy z następującymi obrazkami przygotowanymi na bieżąco.

Poniżej przedstawiamy w jaki sposób mama Jaremiasza mogłaby przygotować historyjkę obrazkową po zakończonej zabawie. Za pomocą obrazków i tekstów w chmurkach mama mogłaby pomóc Samuelowi wczuć się w to co czuje Jeremiasz i przestawić Samuelowi alternatywne zachowania w prezentowanej sytuacji.

Modelowanie za pomocą nagrań wideo

Wiele dzieci z entuzjazmem ogląda filmy. To nie zawsze jest coś złego, rozbudowują słownictwo, poznają różne wzorce zachowań.

Możesz starać się wykorzystać to zainteresowanie poprzez robienie filmów ze wspólnych zabaw Twojego dziecka z rówieśnikiem. Wspólne oglądanie tak nakręconego filmu daje okazję do dyskusji na temat dlaczego niektórzy zachowują się w danych sposób i co wtedy czują. Zobaczenie siebie na filmie pozwala dziecku pewne rzeczy lepiej zrozumieć i zaplanować co może zrobić następnym razem. Starajmy się na filmie zwracać uwagę głównie na pozytywy. Pokazywanie dziecku jak ładnie bawi się z innymi utrwala takie zachowania.

Rozpocznij od zidentyfikowania zachowań, które chciałbyś pokazać. Dla przykładu możesz wybrać dzielenie się zabawkami, akceptowanie pomocy, używanie komplementów lub zadawania przyjacielowi pytań o jego zainteresowania.

Nagrywanie i edycja filmu

Kiedy już zdecydujesz jakie zachowania chciałbyś obserwować i pokazać dziecku to nakręć film w sytuacji kiedy Twoje dziecko używa lub powinno używać wybranych zachowań. Powinnaś nagrać na tyle dużo materiału w przeciągu wielu dni abyś mogła pokazać wiele pozytywnych nagrań.

Idea jest taka aby pokazać dziecku jego samego z jak najlepszej strony, nawet zwłaszcza wtedy kiedy stara się coś poprawić w swoich zachowaniach. Czasami, aby mieć pewność, że nagrasz to co chcesz to będziesz musiała mu podpowiedzieć co ma zrobić lub powiedzieć w danej sytuacji. Kiedy będzie później oglądała film to możesz wyciąć ten moment, w którym udzielasz wskazówek. Pamiętaj jednak, że takie podpowiadanie służy tylko temu, żeby zdobyć bardzo dobry materiał do pokazania dziecku, nie rób tego w każdej sytuacji.

Możesz także nagrywać filmy na których nie będzie Twojego dziecka, po to by zademonstrować Twojemu dziecku jak w określonej sytuacji zachowują się inne dzieci. W chwili pisania tej książki nie istniały badania naukowe sugerujące, że pokazywanie filmów w których występuje oglądające film dziecko ma jakąś przewagę nad pokazywaniem filmów jedynie z innymi dziećmi. W celu nauki nowych umiejętności oglądanie filmów z innymi dziećmi może być bardzo pomocne.

Na następnym obrazku widać jak mama Rajmunda uważa, że spotkania jego syna z kolegami byłyby lepsze gdyby on zadawał pytania swoim przyjaciołom. Mama Rajmunda nie jest w stanie zrobić żadnego takiego filmu ponieważ Rajmund tego nie robi więc postanawia nagrać film z udziałem taty i siostry Rajmunda.

Po nagraniu materiału wytnij zbyteczne fragmenty z filmu. Istnieję łatwe w obsłudze programu, które pozwalają takie rzeczy zrobić. Gdyby jednak nie udało Ci się tego dokonać to możesz podczas oglądania przewinąć zbyteczny fragment nagrania. Ważne jest aby dziecko samodzielnie zobaczyło ten właściwy fragment nagrania.

Oglądanie i próbowanie

Zanim pokażesz jakiś film dziecku staraj się opowiedzieć mu przez chwilkę co zaraz zobaczy. Możesz nawet jakoś nazwać pokazywany film.

Po zakończeniu oglądania filmu (jeśli dziecko ciągle przejawia zainteresowanie) postaraj się poopowiadać trochę o reakcjach i uczuciach dzieci zaprezentowanych na filmie. Mama Samuela mogłaby powiedzieć coś takiego: "Zobacz jaki był szczęśliwy Jeremiasz kiedy dałeś mu samochód. Pewnie będzie się chciał jeszcze z tobą pobawić".

Oglądaj takie filmiki kilka razy w tygodniu. Staraj się podczas oglądania zawsze skupiać na jednej wybranej rzeczy, nawet jeśli film zawiera wiele innych. Możesz ten film obejrzeć jeszcze przy innej okazji z innego powodu.

Kiedy już dziecko obejrzało film to postaraj się zaaranżować sytuację w której musiałoby wykorzystać umiejętności społeczne których użycie widziało na filmie.

Inne sposoby wykorzystywania filmów

Możliwości wykorzystywania filmów są nieograniczone. W poprzednich rozdziałach była mowa o tym, że można taki film zatrzymać o porozmawiać o emocjach pojawiających się na twarzach osób uchwyconych w kadrze. Ponowne użycie filmu może pomóc dziecku skupić się na wybranych aspektach komunikacji, które zostały przeoczone z powodu emocji, które towarzyszyły pierwszemu oglądaniu filmu. Wyłączenie głosu może pozwolić skupić się na używanej w filmie komunikacji niewerbalnej (mimika twarzy, używanie gestów).

Wiele dzieci ma problem z tym, że nie wie gdzie stanąć podczas rozmowy z innymi ludźmi. Dla przykładu Twoje dziecko może mówić do innej osoby stojąc w odległym, przeciwległym rogu pokoju. Może też być zupełnie inaczej, może być zbyt blisko osoby, z którą rozmawia. Jeśli tak się dzieje i widzisz to na filmie (nieważne czy robi to Twoje dziecko, czy ktoś inny) to skomentuj to ("Zobacz w jakiej odległości od siebie stoją i jak patrzą sobie w oczy. Tak właśnie, rozmawiają ze sobą dobrzy przyjaciele."). Dobrą praktyką będzie też próbowanie pozytywnych rzeczy które się zobaczyło na filmie.


Wskazówki, jak ustawiać się podczas rozmowy
Możesz użyć nagrań, żeby pokazać dziecku w jaki sposób ustawiają się osoby, które ze sobą rozmawiają. Dziecku może być łatwiej jeśli wprowadzisz następujące terminy: obszar rodzinny, obszar przyjacielski i odległy obszar.


Obszar rodzinny
Członkowie rodziny i najbliżsi przyjaciele stoją bardzo blisko siebie podczas rozmowy, zazwyczaj na odległość wyciągniętej ręki lub bliżej.


Obszar przyjacielski
Pozostali przyjaciele stoją zazwyczaj nieco dalej, powiedzmy, że na odległość czterech stóp.


Odległy obszar
Powyżej dystansu czterech stóp rozciąga się odległy obszar. Kiedy zobaczysz kogoś znajomego w tym obszarze może rozpocząć konwersacje przechodząc do obszaru przyjacielskiego lub nawet rodzinnego.

Jeśli sprawy techniczne nie sprawiają Ci problemu to możesz spreparować film aby był dopełnieniem historyjek społecznych. Dla przykładu film pod tytułem "O co mogę zapytać innych?" mógłby przedstawiać kilka osób opowiadających o swoim hobby oraz kilka osób, które jest potem pytają o zainteresowania. Pamiętaj, żeby skupić się na pozytywach nawet jeśli to nie Twoje dziecko występuje w filmie.

Dla osób będących wzrokowcami uczenie się nowych rzeczy z ręcznie narysowanych historyjek społecznych lub nakręconych filmów może dostarczyć przyjemnej zabawy. Kiedy dziecko ogląda film, w którym odnosi sukcesy społeczne - rozpoczyna dialog, uwzględnia uczucia innych, zastępuje nieodpowiednie zachowania właściwymi - to jest bardzo dobry sposób zaprezentowania mu jego samego jako wspaniałego wzoru wartego naśladowania.

Usuwaj się w cień i ... interweniuj w razie potrzeby

Jeśli już zaaranżowałaś zabawę to Twoim następnym krokiem jest usunięcie się w cień i obserwowanie toczącej się zabawy. Oznacza to zostawienie Twojego dziecka i jego przyjaciela tak aby mogli bawić się samodzielnie. Do czasu, aż będzie potrzebna Twoja pomoc. Jeśli Ty także jesteś zaangażowana w zabawę to Twoje dziecko może rozmawiać przede wszystkim z Tobą, a nie jego przyjacielem.

Prawdopodobnie, od czasu do czasu, zauważysz, że zabawa dzieci utknie w martwym punkcie i będą potrzebowali Twojego wsparcia, żeby kontynuować zabawę. W tym rozdziale dowiesz się tego, w jakich momentach warto dołączać się do zabawy, żeby służyć pomocną dłonią.

Kiedy interweniować

Tak długo jak Twoje dziecko bawi się ze swoimi przyjaciółmi tak długo pozwalaj mu to robić będąc gotową do działania w razie potrzeby. Powinnaś być na tyle blisko dzieci by móc słyszeć o czym one rozmawiają.

Jeśli zabawa dzieci zostaje zakończona z jakiegoś powodu to jest to odpowiedni czas na interwencję. Przez interwencję rozumiemy tutaj pomoc dzieciom w podtrzymaniu zabawy. Możesz to zrobić poprzez poinstruowanie dzieci co mają robić jak również możesz się chwilowo przyłączyć do zabawy. Jeśli taka chwilowa pomoc nie odniesie zamierzonego skutku to powinnaś pozostać w zabawie dłużej starając się naprowadzić ją ponownie na właściwe tory.

Poniżej przestawiamy kilka wskazówek, które ułatwią Ci decyzję, czy należy w danej chwili podjąć interwencję.

Kiedy powinnaś interweniować:

• Dzieci nie przebywają razem.
• Dzieci nie bawią się razem.
• Dzieci nie rozmawiają ze sobą (pomimo tego, że ich umiejętności społeczne są na takim poziomie, że mogłyby to robić).
• Zabawa znalazła się w martwym punkcie (dzieci bardzo się kłócą lub powtarzają w kółko te same czynności). Jeśli kłótnia dzieci nie jest poważna to pozwól im samodzielnie rozwiązać problem.

Podczas pierwszych spotkań Twojego syna z rówieśnikami będziesz prawdopodobnie musiała dosyć często interweniować. Miej na uwadze, że Twoje oczekiwania względem zachowania Twojego dziecko powinny być dopasowane do jego poziomu zaawansowania zdolności społecznych.

Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko dopiero zaczyna poznawać co to znaczy bawić się z innymi dziecko to powinnaś oczekiwać, że będzie się starało przebywać w towarzystwie innych dzieci, ale już niekoniecznie z nimi rozmawiać. Żeby sprawić, że Twoje dziecko będzie bawiło się towarzystwie innych dzieci spróbuj dać mu wtedy jego ulubioną zabawkę.

Nawet jeśli Twoje dziecko rozmawia z innymi dziećmi podczas zabawy to nie oczekuj, że będzie to robiło przez cały czas trwania tej zabawy. Sama staraj się ocenić czy Twoja interwencja jest wymagana. Staraj się nie wkraczać zbyt często, żeby nie popsuć zabawy.

Używanie wskazówek kiedy nie uczestniczysz w zabawie

Kiedy nie uczestniczysz w zabawie a starasz się pomóc swojemu dziecku to ogranicz do niezbędnego minimum swoją pomoc. Pomagaj więcej tylko wtedy kiedy jest to konieczne. Skorzystaj z poniższych wskazówek.

Interpretuj

Czasem jedno z dzieci zrobi lub powie coś czego drugie dziecko nie zrozumie. Takich sytuacji może być wiele. Dla przykładu, Twoje dziecko może jedynie stanąć obok kolegi i nie wypowiedzieć ani słowa, kiedy będzie się chciało z nim pobawić. Ty wiesz o co mu chodzi ale jego kolega może tego nie wiedzieć. Może też tak być że jakieś dziecko powie coś co będzie niezrozumiałe bo jego mowa nie jest jeszcze płynna lub może powiedzieć coś zbyt cicho, aby inni to usłyszeli.

Kiedy zauważysz jedną z powyższych sytuacji to postaraj się zinterpretować wypowiedź swojego dziecka. Zamień w odpowiednie słowa to co ona stara się przekazać za pomocą gestów lub powiedz to co ono ma na myśli w bardziej przejrzysty sposób.

Wskazówki

Wskazówki, o których dyskutowaliśmy we wcześniejszych rozdziałach pomogą Ci być lepszym trenerem w zabawach Twojego dziecka. Używaj ich zarówno w kierunku Twojego dziecka jak i jego rówieśnika do momentu aż zabawa wróci na właściwe tory. Staraj się w miarę możliwości używać wskazówek, które w jak najmniejszym stopniu wspierają Twoje dziecko.

Wskazówki, uszeregowane w kolejności od najmniej do najbardziej wspierających dziecko:

• Wskazówki wizualne
• Pytania
• Podpowiedzi
• Sugestie
• Powiedzenie dziecku co ma powiedzieć lub zrobić

Wskazówki wizualne

Jeśli Twoje dziecko lub jego przyjaciel utknęli podczas zabawy w martwym punkcie to subtelnie wskaż na jakiś przedmiot lub zabawkę. To może pomóc dzieciom kontynuować zabawę.

Jeśli dziecko ciągle będzie potrzebowało pomocy to możesz wykorzystać karty z podpowiedziami. W ten sposób nie będzie musiała udzielać wskazówek wypowiadając ich na głos. Możesz pokazać dziecku karty z podpowiedziami na których będzie napisane "Teraz Twoje kolej" lub "Pobawmy się jeszcze raz". Jeśli nie przygotowałaś zawczasu takich kart (jak w następnym rozdziale) to może w razie potrzeby przygotować napisy na bieżąco.

Pytania

Czasami zadanie odpowiedniego pytania w trakcie zabawy może posunąć tę zabawę do przodu. Dla przykładu, jeśli "doktor" nie wie co ma powiedzieć w sytuacji kiedy "mama" przynosi do niego "dziecko" to możesz powiedzieć: "Mama myśli, że jej dziecko ma gorączkę. Co doktor zrobiłyby w takiej sytuacji?".

Podpowiedzi

Pamiętaj, że uzgodniliśmy wcześniej, że podpowiedź to komentarz, dzięki któremu dziecku może zrozumieć co ma teraz powiedzieć lub zrobić. Chcesz aby Twoje dziecko zgadło na podstawie tego co mówisz co ono powinno teraz zrobić.

Dla przykładu jeśli jedno z dzieci ma wszystkie kredki to możesz powiedzieć do drugiego dziecka: "Myślę, że Mateusz ma trochę kredek dla ciebie". To jest podpowiedź dla Mateusza, żeby zaoferował trochę kredek swojemu koledze. W ten sposób nie mówisz bezpośrednio Mateuszowi co ma zrobić.

Sugestie

Z rozdziału czwartego dowiedzieliśmy się, że sugestia jest bardziej precyzyjna niż wskazówka, ale ciągle nie mówimy dokładnie co dziecko powinno zrobić. Sugestie są szczególnie pomocne wtedy kiedy jedno z dzieci rozmawia z Tobą podczas zabawy zamiast z drugim dzieckiem.

Dla przykładu, Twoje dziecko chciałby być strażakiem w wymyślonej zabawie. W pierwszej kolejności może starać się użyć podpowiedzi, żeby Twoje dziecko ponownie zwracało uwagę na swojego przyjaciela ("Może Benek też chciałby być strażakiem"). Jeśli ta podpowiedź nie zadziała to spróbuj użyć sugestii, w której wyjaśnisz czego oczekujesz od swojego dziecka, ale nie powiesz mu dokładnie w jaki sposób ma coś zrobić lub powiedzieć ("Możesz się spytać Benka, czy też chciałby zostać strażakiem").

Jest zupełnie w porządku jeśli od czasu do czasu będziesz miała krótką konwersację z dziećmi. Staraj się jednak względnie szybko skierować zainteresowanie dzieci na ich wspólną zabawę.

Powiedzenie dziecku co ma powiedzieć lub zrobić

Czasami podpowiedzi i sugestie nie działają. Tak się często zdarza kiedy dziecko bierze udział w jakiejś aktywności pierwszy raz. W takiej sytuacji dziecko potrzebuje aby powiedzieć mu wprost co ma zrobić lub powiedzieć. Jeśli, dla przykładu, Alek nie rozumie sugestii mamy i nie proponuje Benkowi, żeby był strażakiem to jego mam może powiedzieć: "Alek, zapytaj Benka, czy nie chciałby być strażakiem".

Czasem zdarza się, że dzieci pokłócą się o coś. Zamiast przedyskutować problem, wiele dzieci ucieka się do kontaktu fizycznego, jak popychanie, uderzanie lub gryzienie. Jeśli tak się zdarzy to możesz zareagować wskazując dzieciom co mają powiedzieć.

Dołączanie do zabawy

Czasami dawanie wskazówek z boku nie wystarcza. Dla przykładu, kiedy dzieci zaangażowane w zabawę na niby utknęły i powtarzają wciąż te same czynności w kółko to możesz przyłączyć się do zabawy i trochę im pomóc.

Przypomnijmy sobie w jaki sposób mogłabyś się dołączyć do zabawy. Jeśli dzieci bawią się na podłodze to usiądź obok nich. Pozwól się prowadzić dziecku. Oznacza to, że jeśli dzieci bawią się w udawanie to też udawaj, że jesteś jakąś zmyśloną postacią (może potworem, może małą świnką a może sprzedawcą). Staraj się być wiarygodna i wczuj się rolę. Mów do dzieci tak jakby ona także były zmyślonymi postaciami ("Wstawaj Spiremanie. Świat potrzebuje twojej pomocy").

Pamiętaj, aby bawić się w ten sposób tylko przez pewien czas a potem usunąć się w cień. Jeśli spojrzysz na poniższy obrazek to możesz zaobserwować w jaki sposób dołączyć się do zabawy, dodać do niej coś nowego i potem usunąć się w cień.

Konrad i Natan bawią się w restaurację. Konrad serwuje Natanowi cały czas hotdogi, jeden za drugim. Natan płaci za hotdoga i potem znowu zamawia następnego. Mama Natana decyduje, że już najwyższy czas przystąpić do wspólnej zabawy i złamać utrwalony schemat.

Podczas wspólnej zabawy dzieci będziesz ich nauczycielem, oferując im wsparcie kiedy tego będą potrzebować oraz usuwając się w cień w odpowiednim momencie. Niektórzy rodzice będą odczuwali potrzebę uczestniczenia w zabawie dłużej niż potrzeba. Inny będą starać się coś robić w pobliżu tak aby zawsze mogli służyć pomocą w razie potrzeby.

Generalną zasadą jest to, że im więcej Twoje dziecko będzie potrafiło zrobić bez Ciebie tym lepiej dla rozwoju jego relacji z innymi. Czasami, nawet najlepsi przyjaciele się sprzeczają. W ostatnim rozdziale nauczymy się w jaki sposób radzić sobie z napadami złości które nieuchronnie pojawią się podczas wspólnych zabaw.

Jak być instruktorem w zabawach Twojego dziecka

Im więcej okazji będzie miało Twoje dziecko by przebywać z rówieśnikami tym bardziej będzie czuło się komfortowo w ich obecności. Ale zwykłe zaproszenie innego dziecka na zabawę do Waszego domu może nie wystarczyć. Musisz przejąć inicjatywę w aranżowaniu zabaw Twojego dziecka. Następne trzy rozdziały tej książki pokażą Ci jak to zrobić.

W tym rozdziale dowiesz się o wszystkich rzeczach jakie możesz zrobić by zabawa Twojego dziecka z rówieśnikiem była była wartościowa. Wiele z tych rzeczy możesz zrobić zanim kolega Twojego dziecka zapuka do Waszych drzwi.

Trzy składowe bycia instruktorem w zabawie Twojego dziecka

Zanim zaprosisz inne dzieci do domu żeby bawiły się z Twoim dzieckiem to pomóż mu czuć się komfortowo w towarzystwie innych dzieci. Może to oznaczać zabieranie dziecka do takich miejsc jak plac zabaw, park, zoo czy nawet restauracja. Kiedy spotkacie inne dzieci w takich miejscach to pokaż dziecku jak można się zachować (uśmiechać się i witać z innymi dziećmi).

Kiedy nabierzesz przekonania, że już nadszedł odpowiedni czas, żeby zaprosić inne dzieci do Twojego domu to wtedy będziesz musiała pełnić bardziej aktywną rolę w zabawie. Myśl o sobie jak o instruktorze, który powinien wkraczać do akcji kiedy jest taka potrzeba oraz jedynie stać z boku kiedy jego pomoc jest zbyteczna. Trzy składowe, na których opiera się Twoje bycie instruktorem to:

• Zaaranżowanie zabawy
• Stanie z boku (kiedy Twoja pomoc nie jest potrzebna)
• Wkraczanie do akcji (kiedy Twoja może być pomocna)

Drugi i trzeci punkt będzie tematem kolejnego rozdziału. W tym rozdziale skoncentrujemy się na pierwszym punkcie.

Zaaranżowanie zabawy

Dobry plan to postawa. Kiedy planujesz wspólną zabawę to wiele rzeczy możesz wykonać zanim jeszcze rówieśnicy Twojego dziecka zjawią się w progu. Wszystkie Twoje działania mają na celu sprawić by zaaranżowana zabawa była jak najbardziej owocna dla Twojego dziecka.

Odpowiedni przyjaciel dla Twojego dziecka

Podczas szukania odpowiedniego przyjaciela dla zabaw Twojego dziecka powinnaś sobie zadać następujące pytania:

• Czy dzieci lubią siebie nawzajem?
• Czy dzieci mają wspólne zainteresowania?
• Czy to drugie dziecko będzie się chęcią bawiło z Twoim dzieckiem? I odwrotnie.

Pierwszy przyjaciel, z którym będzie się bawiło Twoje dziecko powinien być bardzo przyjacielski i otwarty. Oznacza to, że to dziecko powinno pozytywnie reagować na pomysły Twojego dziecka, interesować się tym samym co Twoje dziecko i umieć podtrzymywać wspólną zabawę. W gruncie rzeczy chodzi o to, żeby Twoje dziecko czym jest sukces w kontaktach społecznych. Zabawa z otwartym dzieckiem, które jest bardzo społeczne daje Twojemu dziecku model, na którym można się wzorować i który warto naśladować.

Jeśli potrzebujesz pomocy w dobraniu odpowiedniego rówieśnika w do wspólnej zabawy to zapytaj innych osób, które mają wpływ na życie Twojego dziecka (nauczyciela w szkole lub opiekunki do dziecka). Przedyskutuj z nimi Twoją decyzję.

W następnej części tego rozdziału przyjrzymy się trochę uważniej niektórym aspektom, które powinny być wzięte pod uwagę w doborze odpowiedniego rówieśnika do wspólnej zabawy.

Ilu rówieśników we wspólnej zabawie

Na początek najłatwiej będzie Twojemu dziecku bawić się tylko z jednym rówieśnikiem. Kiedy Twoje dziecko będzie potrafiło stworzyć silną wieź z jednym lub dwoma rówieśnikami to prawdopodobnie będzie już gotowe na zabawę w grupie.

A co z rodzeństwem?

Rodzeństwo potrafi być wspaniałym pierwszym przyjacielem Twojego dziecka. Poprzez wspieranie więzi pomiędzy rodzeństwem uczysz swoje dzieci budowania relacji trwających całe życie. Twoje dzieci mają bardzo dużo wspólnego chociażby przez to, że muszą dzielić wspólną przestrzeń, zabawki oraz wspólnie spędzają czas.

Niech nie zrażają Ciebie kłótnie rodzeństwa. Nawet najlepsi przyjaciele często nie zgadzają się w wielu kwestiach. Zdenerwowany brat lub siostra mogą sporo nauczyć drugą osobę, zwłaszcza jak respektować punkt widzenia drugiej osoby. Jeśli Twoje dziecko "przećwiczy" w warunkach domowych jak rozwiązywać problemy pojawiające się w relacjach to będzie lepiej przysposobione aby zawiązywać i utrzymywać przyjaźnie.

W jakim wieku powinni być przyjaciele Twojego dziecka?

Istnieją różne powodu dla których Twoje dziecko może czerpać korzyści zarówno z zabaw ze starszym jak i z młodszym dzieckiem. Jeśli Twoje dziecko ma znaczące trudności w kontaktach społecznych z innymi dziećmi to dobrym rozwiązaniem może być znalezienie mu partnera do zabaw który jest rok lub dwa młodszy. Młodsze dziecko będzie widziało w Twoim dziecku osobę do naśladowania sprawiając, że Twoje dziecko będzie czuło się bardziej jako lider w tej relacji. Z czasem, kiedy Twoje dziecko stanie się bardziej społeczne, jego koledzy będą bardziej zbliżenie do niego wiekiem.

Z drugiej strony starsze dziecko może służyć jako model zachowań dla Twojego dziecka. Na podstawie obserwacji Twoje dziecko będzie uczyło się jak używać języka w zabawie i jak rozwiązywać problemy. Bez względu na to w jakim wieku będzie przyjaciel Twojego dziecka to najważniejsze jest wzajemne nastawienie jakie te dzieci będą miały wobec siebie.

Czy to ważne, czy partnerem Twojego dziecka będzie chłopiec czy dziewczyna?

Badania wskazują, że mali chłopcy i małe dziewczynki bawią się i rozmawiają w specyficzny dla siebie sposób. Z uwagi na tę różnorodność Twoje dziecko powinno docelowo bawić się z rówieśnikami obojga płci, aby móc nauczyć się różnych rzeczy. Wiedza na temat w jaki sposób bawią się chłopcy i dziewczynki może pomóc Ci dobrać odpowiedniego kompana do zabaw Twojego dziecka na wczesnym etapie budowania relacji społecznych przez Twoje dziecko.

Chłopiec jako przyjaciel

Ogólnie rzecz biorąc chłopcy nie poświęcają zbyt wiele uwagi na dopasowywanie się do uczuć innych osób w trakcie zabawy. Chłopcy spędzają dużo czasu na zabawach ruchowych a wiele rozmów które prowadzą chłopcy dotyczy planowania przyszłych zabaw. Dla przykładu, oni mogą rozmawiać o tym jak będą chcieli zbudować zamek, w jaką grę będą grali lub co zrobią z rzeczy, których im nie wolno robić.

Robienie rzeczy na zmianę bardzo często w wykonaniu chłopców sprowadza się do tego kto będzie teraz przywódcą lub współzawodnictwa z demonstrowaniem swojej lepszości. Zawody w stylu "ja jestem szybszy niż ty" są bardzo częste wśród chłopców. Wśród chłopców jest rzeczą naturalną kiedy każdy chce być przywódcą i nie zamierza dawać żadnych wyjaśnień dla swoich rozkazów. Chłopcy nie czują potrzeby wyjaśniać dlaczego są od innych silniejsi, szybsi czy mądrzejsi. Po prostu są.

Aby zdobyć uznanie w oczach kolegów chłopcy są w stanie powiedzieć jakieś brzydkie słowo lub zrobić coś niedozwolonego. Dobre maniery zazwyczaj nie są ważne dla chłopców w wieku przedszkolnym. Kiedy chłopcy czegoś chcą są w stanie kogoś popchnąć lub coś mu odebrać. Kiedy chłopcy bawią się z dziewczynkami to zazwyczaj zachowują się grzeczniej.

Dziewczyna jako przyjaciółka

Dziewczyny, w przeciwieństwie do chłopców, są bardziej zainteresowane współdzieleniem się uczuć i przemyśleń. Spędzają dużo czasu na rozmowach o tym kogo lubią i kto ich lubi. Często też ich ulubionym tematem rozmów są wspólne przeżycia jak np.: impreza urodzinowa.

Wybierz miejsce i czas

Aby mieć pewność, że Twoje dziecko będzie spięte z uwagi na nowe otoczenie to lepiej zaproś kolegę Twoje dziecka do swojego domu. Jeśli pierwsze tego typu spotkanie odbywa się w Twoim domu to jesteś w stanie na nie wpłynąć. Oznacza to, że możesz np.: pochować większość zabawek, które mogłyby przesadnie rozpraszać dzieci. Możesz też starać się tak to zaaranżować żeby dzieci przebywały w jednym miejscu i możliwości ich wspólnej zabawy były jak największe. Kiedy już dziecko nie będzie miało problemów ze wspólną zabawą z rówieśnikami we własnym domu to możesz się pokusić o wysłanie go do domu jego kolegi. Twoje dziecko powinno umieć się bawić także poza swoim domem.

Staraj się zaplanować pewne rzeczy na długo przedtem zanim dzieci się spotkają. Miej na uwadze, że nie jest prawdą, że im dłuższe spotkanie tym lepiej. Czasem lepiej jest zakończyć spotkanie jeszcze wtedy kiedy dzieci bardzo dobrze się bawią. W ten sposób dzieci zachowają dobre wspólne wspomnienia o zabawię i będą chciały ponownie się spotkać. Generalnie nie wiadomo jak długo będzie trwała dobra zabawa, ale wydaje się, że rozsądną propozycją jest aby pierwsze spotkanie nie trwało dłużej niż godzinę, dwie. W związku z powyższym lepiej zawczasu ustalić o której rodzice tamtego dziecka przyjadą go odebrać.

Zabawy według określonych reguł i spontanicznie spędzany czas

Czasami najlepsza zabawa wychodzi wtedy kiedy się niczego nie planuje. Piękno tej zabawy bierze się ze spontaniczności. Kiedy dzieci nie mają narzuconych żadnych reguł to często wymyślają coś ciekawego razem.

Dopilnuj więc tego, żeby Wasze dzieci miały czas na taką spontaniczną zabawę. Taka zabawa przydaje się szczególnie na początku, kiedy dzieci dopiero się poznają. Najważniejszą rzeczą jaką Twoje dziecko musi się dowiedzieć o drugim dziecko jest to, że fajnie jest się z nim bawić.

Jednym ze sposobów na taką spontaniczną zabawę jest wyciągnięcie zabawek na początku spotkania i obserwowanie co się będzie działo bez naciskania na jakąś konkretną zabawę. Można też wyjść z dziećmi na podwórko, na którym zapewne zaraz zaczną się bawić w berka. Nawet wspólne oglądanie filmu czy wspólne jedzenie można potraktować jako taki czas na spontaniczną interakcję.

Zabawa według określonych reguł pociąga za sobą mniejszą możliwość swobodnej interakcji. Podczas takich zabaw także powinniśmy oczekiwać, że dzieci będą ze sobą rozmawiać i bawić się razem. Jak zobaczymy podczas dalszej lektury niektóre zabawki sprawiają, że wzajemna interakcja jest łatwiejsza lub umożliwiają w naturalny sposób zabawę na zmianę. Tak naprawdę prawie każdą aktywność można przy odrobinie inwencji zamienić z pouczającą, wspaniałą, interaktywną zabawę.

Zabawy zespołowe

Najlepszymi zabawami, które w naturalny sposób prowokują mnóstwo konwersacji i popychają dzieci do wspólnej zabawy są gry zespołowe. Najlepiej jeśli każde z dzieci ma swój udział w osiągniętym sukcesie. Poniżej prezentujemy kilka przykładów takich zabaw:

• Wspólne przygotowywanie posiłków: kanapek, soku, deseru. Każde z dzieci ma swoją część pracy do wykonania. Dla przykładu, jedno dziecko może zagotować mleko i drugie może nasypać czekolady do garnka.
• Pieczenie ciastek.
• Budowa zamku z poduszek lub klocków. Kiedy już dzieci zbudują taki zamek to mogą przez niego skakać.
• Odgrywanie wymyślonej historyjki.

Nawet układanie puzzli lub sortowanie kształtów może być fajną zabawą zespołową jeśli dobrze się to przemyśli. Dla przykładu jedno dziecko może trzymać puzzle i trzeba mu mówić czego się potrzebuje. Drugie dziecko układa puzzle i stara się opisać brakujący mu w danej chwili element.

To w jaki sposób pokażesz dzieciom w co teraz maja się bawić ma wpływ na późniejszy przebieg zabawy. Kiedy proponujesz dziecku zabawki to generalnie masz trzy opcje: nie mówić nic co można z nimi zrobić, dać tylko trochę wskazówek lub szczegółowo opisać w jakich sposób chcesz aby się dzieci bawiły. To co wybierzesz zależy w dużym stopniu od tego na jakim poziomie są umiejętności społeczne Twojego dziecka. Jeśli chcesz lepiej zrozumieć co pociąga za sobą każda z opcji to zachęcamy do dalszej lektury.

Dziecko, które nie nabyło jeszcze umiejętności społecznych

Jeśli Twoje dziecko nie ma jeszcze żadnych umiejętności społecznym to Twoim celem jest to aby Twoje dziecko potrafiło bawić się samodzielnie w pobliżu innych dzieci. Zaaranżowanie tego w taki sposób pozwala Twojemu dziecku powoli przyzwyczajać się do obecności innych dzieci. Weź jakieś zabawki, takie jak klocki czy puzzle i pozwól Twojemu dziecku robić z nimi co zechce. W dalszej części dowiemy się jak wybrać najbardziej odpowiednie zabawki.

Takie podejście może przynosić korzyści nawet dzieciom z dobrze rozwiniętymi umiejętnościami społecznymi. Nie ma tutaj nacisków aby bawić się w ściśle określony sposób więc dzieci mogą użyć całej swojej wyobraźni. Taka zabawa bez określonych reguł może jednak powodować że dzieci przez cały czas będą się bawić samodzielnie i nie zajdzie pomiędzy nimi interakcja. Jeśli Twoim celem jest to, żeby dzieci ze sobą rozmawiały to spróbuj wskazówek przedstawionych poniżej.

Dziecko, które nabyło już pewne umiejętności społeczne

Jeśli Twoje dziecko posiada już pewne umiejętności społeczne to Twoim celem jest ugruntowywanie tych umiejętności. Jeśli Twoje dziecko potrafi już przebywać w towarzystwie innych dzieci i bawić się z nimi od czasu do czasu to Twoim celem jest staranie się o to aby ten czas wydłużyć. Kiedy dziecko ma powiedziane w jaki sposób fajnie byłoby się pobawić lub co należy zrobić to jest szansa na to że Twoje dziecko będzie starać się to zrobić. To może być dobre podejście do wydłużania czasu wzajemnej interakcji pomiędzy Twoim dzieckiem a jego rówieśnikiem. Poproś dziecko aby zbudowało Ci wieżę z klocków lub ułożyło cały obrazek z puzzli. Mając takie zadanie Twoje dziecko może starać się je wykonać. Ponieważ wykonywanie tego zadania może zająć trochę czasu to dziecko będzie miało więcej możliwości na interakcję z rówieśnikiem. Bierz jednak pod uwagę, że początkowo może być bardzo skoncentrowane na zadaniu. Z czasem powinno jednak zwracać większą uwagę na otoczenie.

Dziecko, która posiada już mnóstwo umiejętności społecznych

Jeśli Twoje dziecko posiada już mnóstwo umiejętności społecznych to Twoim celem jest to aby Twoje dziecko bawiło się z innymi oraz potrafiło prowadzić z nimi dialog.

Bywa tak, że wiedząc co mamy zrobić, ale nie wiedząc jak to mamy zrobić staramy się pozyskać tę informację. Poproś więc dziecko żeby coś dla Ciebie zrobiło ale nie pokazuj mu jak to ma zrobić. Możesz starać się w podobny sposób zaaranżować zabawę Twojego dziecka i jego rówieśnika. Dzieci z zaawansowanymi umiętnościami społecznymi mogą próbować wspólnie dochodzić do tego jak rozwiązać zadane przez Ciebie zadanie.

Wspólna zabawa "na niby" też może być fajną formą wspólnego spędzania czasu oraz zacieśniania wspólnych więzi.

Wybór odpowiednich zabaw i zabawek

Duże zabawki takiej jak zjeżdżalnie, huśtawki, karuzele, trampoliny bardzo dobrze nadają się do wspólnych zabaw. Do tej grupy fajnych zespołowych zabaw możemy także z powodzeniem zaliczyć grę w piłkę nożną, kręgle, duże klocki i rysowanie (np.: kredą po chodniku).

Upewnij się, że wiesz jakie zabawy najbardziej lubi dziecko które zapraszasz. Czasem, pierwsze lody przełamuje się najlepiej zapraszając kogoś do zabawy, którą on bardzo lubi.

Dzieci, które dopiero nabierają umiejętności społecznych mogą po prostu bawić się w swoim towarzystwie niekoniecznie we wspólną zabawę. Bardziej zaawansowane społecznie dzieci mogą bawić się gry wymagające nieprzemiennych działać lub wymyślać gry samodzielnie.

Pomyśl o zaburzeniach sensorycznych Twojego dziecko. Jeśli Twoje dziecko ma niespożytą energię i potrzebuje wiele ruchu to staraj się zorganizować odpowiednie dla niego gry i zabawy.

Twoje dziecko może też chcieć bawić się zabawy w udawanie. To jakich rekwizytów potrzebujesz do tych zabaw zależy w dużym stopniu od tego jak Twoje dziecko jest wprawione w tego typu zabawach. Dziecko, które dopiero uczy się tego typu zabaw będzie raczej potrzebowało zabawek, które wielkością i kształtem przypominają prawdziwe przedmioty np.: prawdziwych rozmiarów telefon zabawka lub lalka. Im bardziej Twoje dziecko jest wprawione w tego typu zabawach tym lepiej korzysta ze swojej wyobraźni i w mniejszym stopniu potrzebuje realistycznie wyglądających zabawek. Wiele dzieci, szczególnie chłopców, uwielbia bawić się w superbohaterów. W tym celu możesz kupić lub wykonać samodzielnie miecze, tarcze i kaski. Jeśli Twoje dziecko będzie bawić się z rówieśnikiem w zabawę którą wcześniej już znało to prawdopodobnie będzie miało już gotowe kwestie, które chce powiedzieć.

Jeśli Twoje dziecko jest na takim etapie, że Twoim celem jest praca nad utrwalaniem początkowych umiejętności społecznych, ale jeszcze nie skupiasz się na wspólnym dialogu to możesz zaplanować takie aktywności, które fajnie jest robić razem. Przykładem takich aktywności może być wspólne śpiewanie, pisanie kredą po chodniku, oglądanie fotografii czy granie na instrumentach.

Gry planszowe takie jak bingo, warcaby czy Monopol mają w swoich założeniach grę na zmianę, dodatkowo często zawierają atrakcyjne, kolorowe plansze i założenia gier są często proste i intuicyjne. Generalnie, dobra gry sprzyjające interakcji nie muszą kosztować fortuny, a często nie kosztują nic. Zabawa w berka i chowanego nie kosztuje nic a jest lubiana niemal przez wszystkie dzieci. Jedną z takich ciekawych zabaw może być popularna w krajach anglosaskich zabawa "Która jest godzina panie Wilku?"

Kiedy starasz się wybierać gry planszowe lub komputerowe to staraj się aby ich zasady były jak najprostsze oraz aby interakcja pomiędzy graczami była możliwie największa. Jeśli Twoje dziecko bardzo nie lubi przegrywać to poszukaj takich gier w których nie ma zwycięzców i przegranych. Chociaż większość dzieci lubi gry komputerowe to należy mieć na uwadze, że takie gry generalnie nie sprzyjają konwersacji. W związku z powyższym gry komputerowe, nawet te grane wspólnie, należy zaliczyć do tej samej kategorii co wspólne oglądanie telewizji.

Poniżej prezentujemy kilka zasad, które uważamy, że należy mieć na uwadze planując wspólną zabawę.

• Nie dawaj zbyt wiele zabawek dzieciom w jednym czasie. Staraj się nie dawać takich zabawek, o których wiesz, że Twoje dziecko nie będzie się chciało nimi podzielić.
• Dawaj takie zabawki, który Twoje dziecko umie się już bawić.
• Ulubione zabawki Twojego dziecka miej w dwóch egzemplarzach. Posiadanie ulubionych zabawek Twojego dziecko w dwóch egzemplarzach zapobiegnie kótni o te zabawki oraz umożliwi Twojemu dziecku podpatrywanie w jaki sposób bawi się tą zabawka zaproszony kolega.
• Pomyśl o aktywnościach, które Twoje dziecko może wykonywać razem z zaproszonym kolegą. Może to być wspólne rysowanie po wielkim arkuszu papieru, lepienie plasteliną lub chociażby jedzenie przekąsek ze wspólnego półmiska.

Przedyskutuj lub przećwicz zabawę wcześniej

Kiedy chcesz zaaranżować udane spotkanie dzieciom upewnij się, że Twoje dziecko i jego rówieśnik wiedzą czego mogą się spodziewać. Możesz to zrobić poprzez wcześniejsze pokazanie dziecku w co chcesz aby ono się bawiło jak przyjdzie jego rówieśnik. Jak zaraz zobaczymy istnieją pewne rzeczy, które możesz poćwiczyć ze swoim dzieckiem samodzielnie zanim dojdzie do właściwego spotkania. Jeśli to możliwe to poinformuj rodziców zapraszanego dziecka o tym jak przygotowujesz dziecko do wspólnego spotkania po to, żeby oni też mogli ocenić czy z ich strony takie przygotowanie też będzie potrzebne.

Bez względu na to jaki masz plan co do tego w co się będą bawiły dzieci to z pewnością zabawa wypadnie lepiej jeśli ją wcześniej trochę przećwiczycie. Upewnij się, że zabawa którą zamierzasz zaproponować dzieciom jest im znana i miały już możliwość bawienia się w nią wcześniej. Dla przykładu, z pewnością będzie łatwiej szła Twojemu dziecku zabawa w restauracje jeśli miało ono wcześniej okazję się w to z Tobą bawić będąc zarówno kelnerem jak i klientem. Nie tylko Twoje dziecko będzie zaznajomione ze słownictwem potrzebnym do tej scenki, ale również będzie potrafiło wcielić się w obie role.

Dobrym pomysłem przez zorganizowaniem wspólnego spotkania jest podsłuchiwanie rozmów dzieci, po to by wiedzieć jakim językiem mówią, znać ich slang, popularne powiedzonka i zwroty. Pamiętaj jednak, że dzieci często używają dwóch typów wypowiedzi, jedna dla rówieśników, druga dla dorosłych. To co jest dobre dla dorosłych nie zawsze jest dobre dla dzieci i odwrotnie. Powiedzenie "przebij piątkę" może być bardziej odpowiednie dla dzieci niż "wykonałeś dobrą robotę". Pamiętaj, że lepiej będzie jeśli wypowiedzi Twojego dziecka będą brzmiały adekwatnie do wieku, a nie żeby brzmiały jak wypowiedzi małej dorosłej osoby.

Przedyskutuj z dzieckiem kim jest przyjaciel

Czasem przypomnienie dziecku kim jest przyjaciel pomaga mu zachować się odpowiednio do sytuacji. Poniżej przedstawiamy kilka propozycji tego w jaki sposób można opowiedzieć kim jest przyjaciel. To tylko propozycje, które wymagają zaadoptowania ich do Twojego dziecka i spersonalizowania.

Dla przykładu jeśli omawiasz z dzieckiem pierwszy punkt to postarajcie się wymienić wspólne zainteresowania Twojego dziecka i jego przyjaciela. Możecie nawet wypisać lub narysować zabawki, którymi lubicie się wspólnie bawić lub Wasze ulubione aktywności. Jeśli Twoje dziecko nie wie jakie są ulubione zabawki i aktywności zapraszanego kolego to postarajcie się zastanowić jak możecie się tego dowiedzieć.

Przedyskutuj i przećwicz wspólną zabawę z dzieckiem

Możesz przygotować swoje dziecko na wspólną zabawę z rówieśnikiem jeśli zawczasu opowiesz mu o rzeczach, które Twoje dziecko może mówić lub robić jak przyjdzie jego kolega. Zapisz na kartkach lub przygotuj obrazki dla najważniejszych rzeczy. W rozdziale 13 poznacz jak wykorzystywać takie wizualne wskazówki aby pomóc swojemu dziecku.

Zbyt wiele możliwości może sprawić, że Twoje dziecko poczuje się zagubione. Na początek wybierz jedną lub dwie możliwości, które będziesz mu przypominać. Dla przykładu jeśli będzie uczył Twoje dziecko jak być miłym dla swojego przyjaciela to możesz sporządzić taką planszę jak ta obok (tylko z mniejszą ilością możliwości), żeby mu przypominać co może powiedzieć.

Przedyskutuj z dzieckiem w jaki sposób może ono rozpoczynać wspólną zabawę

Zanim zaprosisz kogoś do domu powiedź dziecku jak może przywitać tę osobę. Staraj się zachęcić swoje dziecko, żeby to ono otworzyło drzwi i się przywitało.

Jeśli Twoje dziecko ma pewne trudności z wejściem we wspólną zabawę to zaprezentuj mu kilka sposobów jak może to zrobić. Dla przykładu, możesz mu podpowiedzieć, że może spróbować wykonywać tę samą czynność co jego kolega. Może też wyciągnąć zabawkę, o której wie, że na pewno zainteresuje jego kolegę i zaproponować wspólną zabawę. Możesz wykorzystać również pomysły przedstawione na końcu tego rozdziału. Pamiętaj jednak, że powinnaś dostosować przedstawione pomysły do indywidualnych potrzeb dziecka.

Przedyskutuj z dzieckiem w jaki sposób może on kontynuować wspólną zabawę

Żeby zdecydować co należy praktykować ważne jest aby określić co jest w danej chwili najważniejsze dla dziecka. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko dopiero uczy się przebywać w towarzystwie innych to powinnaś koncentrować się na pomaganiu mu w jak najdłuższym przebywaniu z kolegą ("Może pobawicie się jeszcze razem w dinozaury?"). Jeśli Twoim celem jest już nauka odczytywania myśli i uczuć innych osób to możesz starać się pobawić z zgadywanie co może podobać się lub nie koledze Twojego dziecka (tak jak na ilustracji poniżej).

Przypominamy, że możesz skorzystać z porad na końcu rozdziału.

Przedyskutuj z dzieckiem w jaki sposób może on zakończyć wspólną zabawę

Istnieje wiele popularnych zwrotów, które Twoje dziecko może starać się zapamiętać i wykorzystać podczas kończenia zabawy. Można do nich zaliczyć: "Narka", "To na razie", "Do następnego razu", "Cześć", "Do jutra" itd. Na końcu rozdziału przedstawiono kilka wizualnych plansz, które mogą pomóc Twojemu dziecku.

Rozmowy z dziećmi przed wspólną zabawą

Jak wiele zdradzisz szczegółów na temat różnych trudności z którymi spotyka się Twoje dziecko zależy całkowicie od Ciebie. Wiele dzieci akceptuje odmienność innych nie zastanawiając się nad tym ani chwili. Niemniej jednak, około piątego roku życia koledzy Twojego dziecko mogą zacząć zadawać pewne pytania dotyczące zachowania Twojego dziecka. Takimi pytaniami mogą być "Dlaczego on zawsze nosi luźnie ubrania?" lub "Dlaczego on często zatyka uszy?" lub "Dlaczego on nie zawsze odpowiada jak do niego mówię?".

Jeśli zostanie Ci kiedyś zadane takie pytanie postaraj się odpowiedzieć na nie szczerze i prosto. W odpowiedzi skoncentruj się na indywidualnych różnicach. Twoja odpowiedź może brzmieć następująco: "On odczuwa trochę inaczej inaczej niż my i dlatego ubiera takie ubrania, w których czuje się najbardziej komfortowo" lub "Obcisłe ubrania drażnią mu skórę". Jeśli chcesz odpowiedzieć na pytanie dlaczego Twoje dziecko zasłania uszy to możesz po prostu powiedzieć "On słyszy trochę inaczej niż my i pewne dźwięki są dla niego zbyt głośne. Dlatego zasłania uszy.". "Kiedy on jest skoncentrowany na jakiejś czynności to trudno jest mu usłyszeć Twoje pytanie" to dobra odpowiedź na pytanie "Dlaczego on nie zawsze odpowiada jak do niego mówię?"

Spraw by kolega Twojego dziecka był jego przewodnikiem

Czasami może zajść potrzeba by kolega Twojego dziecka był kimś więcej niż tylko kompanem w zabawie. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko nie zawsze odpowiada na zadane mu pytanie to może udzielić jego koledze kilku pomocnych wskazówek ("Kiedy do niego mówisz to stan przed nim tak żeby Ciebie widział"). Kiedy Twoje dziecko ma problemy z dołączaniem się do zabawy to możesz powiedzieć jego koledze "Jeśli chcesz, żeby on się z Tobą pobawił to weź jego ulubioną zabawkę i pokaż mu ją. Potem zapytaj czy zechce się z Tobą pobawić."

Porozmawiaj o wspólnej zabawie z dziećmi

Przyjaciel Twojego dziecka będzie potrzebował na wstępie trochę czasu zanim zabawa z Twoim dzieckiem rozpocznie się na dobre. Żeby mu trochę to ułatwić porozmawiaj z dziećmi o ich wspólnej zabawie. Jeśli dzieci mają już pomysł na wspólną zabawę to w zasadzie niewiele już trzeba mówić. Pamiętaj, że im więcej dzieci potrafią się bawić samodzielnie tym mniej powinno być Twojej ingerencji w ich zabawę. Jeśli wygląda, że dzieci potrzebują na początku pomocnej dłoni to nie wahaj się im jej zaoferować.

Jeśli dzieci chciałyby się bawić w sklep to możesz ich zapytać w jaką rolę chcą się wcielić ("Kto chce być sprzedawcą, a kto chce być klientem?") Jeśli dzieci mają problemy z tym co się powinno mówić w takich sytuacjach to możesz postarać się coś zasugerować ("Klient może się zapytać: Po ile są te ciasteczka panie sprzedawco?"). Jeśli dzieci chcą bawić się w przyjęcie urodzinowe to możesz podpowiedzieć im, że ważne jest udekorowanie stołu, dawanie prezentów i śpiewanie "Sto lat!".

Jeśli Twojemu dziecku bardzo trudno jest spędzać z kimś czas to może pomocne okażą się pewne wskazówki graficzne. Możesz dać kilka opcji do wyboru w celu ćwiczenia rozwiązywania problemów.

Możesz także porozmawiać o tym jak zachowują się przyjaciele. Popatrz jak na poniższym obrazku mama Jacka mówi Jackowi i jego koledze o stosowaniu komplementów podczas wspólnej zabawy.

Jeśli chcesz pomóc swojemu mieć przyjaciół to trzeba będzie czegoś więcej niż zaproszenia jego kolegi i wyciągnięcia zabawek. Poświęcenie trochę czasu na zaplanowanie spotkania sprawi, że spotkanie będzie bardziej owocne. W tym rozdziale dowiedzieliśmy się co możesz zrobić, żeby przygotować się do takiego spotkania: wybór odpowiedniego kolegi, zabawek i zabaw oraz poćwiczenie wybranych zabaw zanim jeszcze przyjaciel Twojego dziecka przyjdzie. Czytaj dalej aby dowiedzieć się o tym jak zmienia się Twoja rola we wspólnej zabawie dzieci.

Jak rozpocząć zabawę z przyjacielem?

Jak kontynuować zabawę z przyjacielem?

Jak zakończyć zabawę z przyjacielem?

Umiejętności potrzebne by być przyjacielem

Większość dzieci zawiązuje swoje pierwsze przyjaźnie kiedy są jeszcze w przedszkolu. Dzieci odkrywają, że fajnie jest mieć kogoś z kim można pobawić się w berka lub poskakać w kałużach. Dzieci uczą się też tego jak ważny jest kompromis. Bez niego przyjaciel może nie chcieć bawić się z nim następnym razem. Innymi słowy, jeśli dziecko chce utrzymywać z kimś przyjaźń to musi się nauczyć zrozumieć uczucia swojego przyjaciela.

Na całe szczęście w tych wczesnych latach dzieciństwa Twojego dziecka będziesz zaangażowana w jego rozwój społeczny bardziej niż kiedykolwiek później. Oznacza to, że będzie miała sposobność nauczyć go zabawy z innymi dziećmi oraz tego w jaki sposób zawiera się i utrzymuje przyjaźń.

Te rozdział pomoże Ci poznać jakie umiejętności społeczne Twoje dziecko już ma a jakich będzie się musiało dopiero nauczyć.

Jakie są umiejętności społeczne w zabawie Twojego dziecka?

Czasami jest tak, że od razu znajdujesz wspólny język z jakąś osobą. Często ta osoba ma takie same zainteresowania jak Ty, a co może ważniejsze lubicie siebie nawzajem. Podobnie ma się sprawa z dziećmi, ale lubienie kogoś to jeszcze za mało, żeby podtrzymać przyjaźń.

Aby zawierać przyjaźnie Twoje dziecko potrzebuje pewnych specjalnych umiejętności. Powinno umieć rozpocząć zabawę z innym dzieckiem. W trakcie zabawy powinno umieć bawić się na zmianę, dzielić się zabawkami i rozmawiać. Powinno też brać pod uwagę opinie i uczucia innych. Te wszystkie umiejętności będziemy zbiorczo nazywać umiejętnościami społecznymi w zabawie.

Oczywiście, dzieci rozwijają te umiejętności stopniowo. Być może u Twojego dziecka te umiejętności są trochę słabiej rozwinięte niż u rówieśników Twojego dziecka, ale z Twoją pomocą dziecko dziecko będzie w tym coraz lepsze, pozwolą mu bawić się z innymi dziećmi i zawierać przyjaźnie.

Być może zdaje Ci się, że Twoje dziecko woli bawić się samotnie, ale być może ono nie odkryło jeszcze jak wspaniała może być zabawa z innymi dziećmi. Nawet dziecko, które jest bardzo wygadane i ma bujne życie społeczne może jednak czuć się czasem zakłopotane zabawą z innymi. Bez względu na wszystko wszystkie dzieci korzystają z zabawy z innymi dziećmi pod warunkiem, że wiedzą jak to robić.

Pierwszym krokiem, aby pomóc Twojemu dziecku jest próba poznania w jaki sposób bawi się z innymi dziećmi, aby móc dowiedzieć się co ono już potrafi a czego jeszcze nie. Postaraj się wypełnić poniższy kwestionariusz.

Kwestionariusz oceny umiejętności społecznych w zabawie

	Nigdy		Czasami		Często
Moje dziecko bawi się samo
	Nigdy		Czasami		Często
	Z jednym dzieckiem	Z grupą dzieci	Z jednym dzieckiem	Z grupą dzieci	Z jednym dzieckiem	Z grupą dzieci
Moje dziecko bawi się w pobliżu innych dzieci. Obserwuje je, ale bawi się swoimi zabawkami.
Moje dziecko bawi się w pobliżu innych dzieci taki samymi zabawkami. Uśmiecha się do innych dzieci, naśladuje to co one robią. Potrafi pożyczyć zabawkę.
Moje dziecko uczestniczy w fizycznych aktywnościach z innymi dziećmi (np.: zabawa w berka).
Moje dziecko uczestniczy w grach "na zmianę" (np.: gry planszowe, lub naprzemienna zabawa w chowanego).
Moje dziecko potrafi wspólnie z innymi dziećmi wykonywać jakąś czynność (np.: budowanie zamku z poduszek lub klocków).
Moje dziecko potrafi bawić się w zabawy "na niby" z innymi dziećmi (np.: w sklep lub restaurację).
Moje dziecko dołącza do zabaw innych dzieci w nietypowy sposób (np.: zabiera innemu dziecku zabawkę, przytula się do innego dziecka).
Moje dziecko samodzielnie dołącza do zabaw innych dzieci poprzez naśladowanie czynności (np.: podchodzi do innych dzieci i też bierze klocki aby zbudować wspólnie wieżę).
Moje dziecko samodzielnie dołącza do zabaw innych dzieci stosując komentarz (np.: podchodzi do innych dzieci budujących zamek i mówi: "Podoba mi się wasz zamek").
Moje dziecko wykorzystuje pomysły rówieśników (np.: kiedy jedno z dzieci proponuje zabawę w szkołe to ono postanawia zostać nauczycielem).
Moje dziecko rozmawia z innymi dziećmi podczas zabawy.
Moje dziecko wspólnie z innymi dziećmi rozwiązuje problemy pojawiające się w zabawie.
Moje dziecko stara się rozumieć uczucia innych uczestników zabawy.
Moje dziecko mówi innymi uczestnikom zabawy, że już nie chce się bawić.

Większość dzieci rozpoczyna swoją przygodę z zawieraniem przyjaźni poprzez zidentyfikowanie jednej osoby, z którą chce przebywać. Wszystko czego Twoje dziecko potrzebuje na początku to jeden najlepszy kolega z którym Twoje dziecko będzie mogło spędzać wspólnie czas i praktykować społeczne umiejętności.

Jeśli podczas wypełniania powyższego kwestionariusza zauważyłaś, że Twoje dziecko ma już pewne społeczne umiejętności podczas zabaw z jednym dzieckiem (a nie grupą dzieci) to Twoje dziecko ciągle powinno to praktykować. Nawet dziecko, które posiada już zaawansowane społeczne umiejętności będzie korzystało z takich zabaw jeden na jeden. Niemniej jednak i bardziej są zaawansowane umiejętności społeczne u dziecka tym bardziej jest ono gotowe do zabaw z większą liczbą rówieśników.

Trzy poziomy zabaw społecznych

Wszystkie pozostałe rozdziały w tej książce zostały poświęcone różnym strategiom poprawy umiejętności społecznej zabawy u Twojego dziecka. W chwili obecnej ważne jest aby zrozumieć jak w naturalny sposób te umiejętności się rozwijają. W miarę dalej lektury tego rozdziału staraj się dociekać na jakim aktualnie poziomie zabaw społecznych jest Twoje dziecko. Pozwoli Ci to określić jakie umiejętności w dalszej kolejności powinno posiąść Twoje dziecko.

Brak umiejętności społecznych w zabawach

Jeśli wypełniając powyższy kwestionariusz zaznaczyłaś, że Twoje dziecko często bawi się samo lub jedynie w pobliży innych dzieci to znaczy, że Twoje dziecko prawdopodobnie nie umie jeszcze dołączać do zabawy innych dzieci.

Czasami dzieci bawią się same ponieważ chcą się bawić po swojemu. Tym dzieciom sprawia trudność zabawa w to co chcą inne dzieci. Jeśli Twoje dziecko często bawi w pobliżu innych dzieci to może one już jest zainteresowane zabawą innych dzieci tylko jeszcze ciągle nie wie w jaki sposób może się dołączyć do ich zabawy.

Cele dla dziecka, które nie posiada jeszcze umiejętności społecznych w zabawie

Jeśli Twoje dziecko nie przejawia jeszcze chęci zabawy z innymi dziećmi to być może potrzebuje tego aby spędzić więcej czasu z innymi dziećmi we wspólnym pomieszczeniu i mieć okazję obserwować inne dzieci. Taka obserwacja innych dziecko może sprawić, że dziecko oswoi się z myślą, że wspólna zabawa może być ciekawa.

Jeśli Twoje dziecko wykazuje już zainteresowanie tym co robią inne dzieci to prawdopodobnie jest już gotowe, żeby przejść na następny poziom. Oznacza to zabawę w pobliżu innych dzieci i dzielenie się zabawkami. W rzeczywistości dzieci jeszcze nie bawią się wspólnie, ale to dobry początek (dla przykładu budują swoje własne, osobne wieże z klocków wyjmując klocki ze wspólnego pudełka).

Po tym etapie Twoje dziecko będzie gotowe na wspólną zabawę z innymi dziećmi. Wspólne śpiewanie piosenek lub tańczenie w takt muzyki może na tym etapie pozwalać budować pierwsze przyjaźnie. Kiedy zauważysz, że Twoje dziecko wymienia spojrzenia i uśmiechy z innymi dziećmi to wiesz, że dzieci zaczynają się poznawać. Wśród innych wspólnych aktywności na tym etapie można wymienić zabawę w chowanego, berka i gry z piłką.

Niektóre z zabaw pozwalają Twojemu dziecku przejść do następnego etapu. To co jednak ważne na samym początku dla dzieci, którym brakuje umiejętności społecznych w zabawach, to przyzwyczajenie się do obecności innych dzieci. Która zabawa z innym dzieckiem lub nawet jedynie wspólne przebywanie w jednym pokoju to nasz cel na tym etapie.

Nie oczekuje, że Twoje dziecko będzie przebywało obok innego dziecko przez cały czas jego zabawy. Może się zdarzyć, że tylko czasami wejdzie w interakcję z innym dzieckiem. Potraktuj to wtedy jako coś ekstra.

Dziecko rozpoczynające zabawę wymagającą umiejętności społecznych

Jeśli w powyższym kwestionariuszu zaznaczyłaś, że Twoje dziecko często często bawi się w pobliżu innych dzieci oraz dołącza do fizycznych aktywności innych dzieci lub czasami wykonuje z innymi dziećmi wspólne czynności to Twoje dziecko jest już gotowe aby zacząć zawierać pierwsze przyjaźnie. Bawienie się obok innych dzieci to dobry początek do tego by bawić się wspólnie. Twoje dziecko uczy się poprzez obserwowanie innych dzieci.

Dziecko które uczy się umiejętności społecznych zazwyczaj chętnie uczestniczy w fizycznych aktywnościach z innymi rówieśnikami. Te aktywności to może być zabawa w berka, walka na poduszki, wspólne kopanie piłki czy skakanie na trampolinie. Takie dziecko przyłącza się do aktywności wykonywanych przez jego rówieśników. Może to być wspólne śpiewanie piosenek czy tańczenie w takt muzyki.

Na tym etapie jeśli Twoje dziecko wykonuje tę samą czynność co jego rówieśnik obok (np.: rysowanie na kartce czy budowanie wieży z klocków) to zapewne korzystają ze wspólnych zabawek (np.: kredek, klocków). Może się tak zdarzyć, że Twoje dziecko zapyta o coś czego potrzebuje. Nie oczekuj jednak na tym etapie, żeby konwersacja była zbytnio zaawansowana. Traktuj wypowiedzi Twojego dziecka skierowanego do rówieśnika jako dodatkowy, pozytywny dodatek.

Cele dla dziecka rozpoczynającego rozwijanie swoich umiejętności społecznych

Cele jakie powinny być postawione dla Twojego dziecka zależą od tego jak długo Twoje dziecko potrafi spędzić czasu na zabawie obok innych dzieci. Jeśli ten czas nie jest zbyt długi to Twoim celem powinno być wydłużenie go. Jednym ze sposobów żeby to osiągnąć może być zwiększenie liczby wspólnych zabaw Twojego dziecka z rówieśnikami.

Kiedy Twoje dziecko zacznie czerpać radość z czasu wspólnie spędzanego z rówieśnikami to dialog powinien pojawić się spontanicznie. Na początku dialog może ograniczać się do tego, że Twoje dziecko będzie odpowiadało na pytania zadawane przez inne dzieci. Z czasem pojawią się też komentarza na temat wykonywanej wspólnie czynności. Bierz pod uwagę, że dzieci przeważnie nie rozmawiają ze sobą podczas całego okresu trwania zabawy. Wydaje się, że jeśli Twoje dziecko będzie sumarycznie prowadzić dialog przez około 5 minut podczas jednej zabawy to jest to wystarczające.

Dziecko, które już rozwinęło swoje umiejętności społeczne jest gotowe na zabawę "na niby" ze swoimi rówieśnikami. W tego typu zabawach Twoje dziecko musi współdzielić pomysły innych dzieci i umieć rozwiązywać problemy w konfliktowych sytuacjach. Zabawa w restaurację "na niby" nie dojdzie do skutku jeśli nie będzie zgody co do tego kto ma być kelnerem, a kto klientem.

Kiedy dziecko chce dołączyć do zabawy innych dzieci zazwyczaj robi to spontanicznie. Jeśli odpowiedział, że Twoje dziecko dołącza do aktywności innych dzieci naśladując to co one robią to znaczy, że Twoje dziecko jest zainteresowane wspólną zabawą. Jeśli natomiast odpowiedziałaś, że Twoje dziecko dołącza do zabawy innych dzieci w nietypowy sposób to prawdopodobnie oznacza to, że chciałoby ono nawiązać kontakt z rówieśnikiem tylko nie wie jak to zrobić. Może się zdarzyć, że Twoje dziecko żeby zdobyć uwagę swojego rówieśnika będzie stało w jego pobliżu, zabierze mu zabawkę powie coś głupiego. Niestety, prawdopodobnie żadne z tych zachowań nie spotka się z akceptacją drugiego dziecka. Aby temu zaradzić Twoje dziecko może nauczyć się bardziej poprawnych społecznych zachowań. Pytanie "Czy mogę się z Tobą pobawić?" jest zazwyczaj lepsze niż zabieranie komuś zabawki. Badanie pokazują, że najskuteczniejszym sposobem przełamywania lodów jest użycie komplementu lub skomentowanie tego co robi druga osoba.

Podsumowując, celami dla Twojego dziecka jeśli posiada już jakieś umiejętności społeczne jest dołączanie do zabaw innych (najlepiej poprzez powiedzenie czegoś pozytywnego o tym co robi inne dziecko) oraz wspólna zabawa okraszana dialogiem.

Dziecko z zaawansowanymi umiejętnościami społecznymi

Jeśli podczas wypełniania kwestionariusza zaznaczyłaś, że Twoje dziecko często uczestniczy w grach "na zmianę", potrafi wspólnie z innymi dziećmi wykonywać jakąś czynność lub bawi się z innymi dziećmi w zabawy na niby to znaczy, że Twoje dziecko ma już prawie wszystko co trzeba by budować przyjaźnie. Może być częścią drużyny, której postawiono jakiś cel. Nieobce jest mu też wcielanie się w jakąś rolę.

Jeśli podczas wypełniania kwestionariusza zaznaczyłaś, że Twoje dziecko często

• samodzielnie dołącza do zabaw innych dzieci poprzez naśladowanie czynności
• samodzielnie dołącza do zabaw innych dzieci stosując komentarz
• wykorzystuje pomysły rówieśników
• rozmawia z innymi dziećmi podczas zabawy
• rozwiązuje wspólnie z rówieśnikami problemy pojawiające się w zabawie
• stara się zrozumieć innych uczestników zabawy
• sygnalizuje innym, że już nie ma ochoty się bawić

... to możesz już przestać czytać - Twoje dziecko ma doskonałe umiejętności społeczne. Bardzo prawdopodobne jednak, że odpowiedziałaś "nigdy" lub "czasami" na więcej niż jedno z powyższych pytań (w przeciwnym razie nie czytałabyś raczej tej książki). Nawet bardzo społecznie rozwinięte i bardzo werbalne dziecko czasem ma problemy ze wspólnym rozwiązywaniem problemów lub rozumieniem uczuć innych uczestników zabawy.

Cele dla dziecka z zaawansowanymi umiejętności społecznymi

Na tym etapie Twoje postępowanie powinno skupiać się na rozwijaniu tych umiejętności, których Twojemu dziecku brakuje lub wykonuje je rzadko. Dla przykładu Twoje dziecko może rozwijać bardziej zaawansowaną zabawę "na niby". Na tym etapie celem dla Twojego dziecka jest staranie się być lepszym przyjacielem poprzez lepsze odczytywanie uczuć i myśli innych osób.

Ponieważ Twoje dziecko jest już bardzo werbalne to w chwili obecnej nie skupiamy się na zwiększaniu jego kompetencji werbalnych lecz na tym w jaki sposób porozumiewa się ze swoimi rówieśnikami. To oznacza, że Twoje dziecko powinno się nauczyć uwzględniać uczucia innych, pytać się ich w co chcą się bawić. Dziecko powinno zdawać sobie sprawę, że jeśli chce utrzymać przyjaźń to będzie musiało zaakceptować niektóre z pomysłów przyjaciela nawet wtedy, kiedy jego własne wydają mu się lepsze. Dziecko powinno też wiedzieć, że kiedy nie chce się już bawić to nie powinno tak sobie odchodzić bez słowa.

Może Twoje dziecko umie bawić się z innymi dziećmi tak długo jak wszystko idzie po jego myśli. Kiedy pojawiają się problemy ono może nie wiedzieć jak sobie z nimi poradzić. Taka sytuacja może powodować stres u Twojego dziecko, który może znajdować ujście nawet w postaci agresji wobec rówieśników. Nawet wysoce werbelne dziecko musi pracować na swoimi umiejętnościami związanymi z negocjacjami i pójściem na kompromis.

Podsumowując, nadrzędnym celem dla dzieci z zaawansowanymi umiejętnościami społecznymi jest nauka dostosowywania się do innych, rozumienia ich uczuć i myśli. Kiedy Twoje dziecko osiągnie ten cel to z łatwością będzie potrafiło akceptować pomysły swoich rówieśników (dla przykładu, jeśli kolego Twojego dziecka zbuduje łódź z kartonowego pudełka to Twoje dziecko może zrobić z ręcznika flagę). Dziecku, które rozumie uczucia i myśli innych będzie łatwiej rozwiązywać wspólnie problemy, które wynikną w zabawie. Takie dziecko będzie też wiedziało w jaki sposób powinno się zakończyć zabawę.


Ten rozdział powinien dać Ci pewne wskazówki jakie umiejętności społeczne posiada w tej chwili Twoje dziecko. Miej na uwadze nie tylko słabe strony Twojego dziecka ale też jego silne strony, które powinnaś pielęgnować i wzmacniać. W następnych rozdziałach dowiemy się jak zaprosić rówieśnika Twojego dziecka do Waszego domu i jak urządzić wspólną zabawę tak, aby była przyjemna i Twoje dziecko odniosło z niej dużo korzyści.