Zabawy w udawanie

Wejdź do dowolnego przedszkola a zobaczysz dzieci bawiące się w "doktora", "dom" czy "szkołę" lub udające, że są ich ulubionymi bohaterami z filmów. Podczas zabawy w takich sytuacjach formują się przyjaźnie, dzieci mogą praktykować ich umiejętności społeczne oraz udoskonalać kompetencje językowe.

W tym rozdziale dowiemy się jak poszerzać wyobraźnię dziecka oraz pomóc mu odkryć przyjemność płynącą z zabaw w udawanie.

Siła udawania

W zabawie w udawanie chodzi przede wszystkich o ... zabawę. Przy pomocy wyobraźni Twoje dziecko może zmienić rzeczywisty, otaczający go świat w cokolwiek zechce. Twoje dziecko może na prawdę być w ZOO lub udawać że w nim jest. Ono może zjeść banana, którego trzyma w dłoni lub udawać, że to jest telefon.

Udawanie to też nauka i jest kilka cennych lekcji, których możemy nauczyć się z takiego udawania. Ponieważ zarówno wyimaginowany jak i realny świat istnieją obok siebie to dziecko ma możliwość spostrzeżenia, że może być czymś innym niż są w rzeczywistości. Telefon może być bananem a my możemy odwiedzić ZOO nie wychodząc z domu.

Zabawa w udawanie to także doskonała sposobność żeby poznawać uczucia i myśli innych osób. Kiedy Twoje dziecko udaje mamę, tatę lub strażaka to ma okazję widzieć Świat z innej perspektywy.

Kiedy Twoje dziecko zacznie czerpać przyjemność z zabaw na niby to zauważy, że inny nie zawsze wyobrażają sobie otaczający Świat ja ono. Twoje dziecko będzie miało okazję do wykorzystania potęgi swojej wyobraźni do zabaw w udawanie. Będzie mogło też podpatrzeć kogoś dużo bardziej w tym doświadczonego (Ciebie). Niektóre z Twoich wypowiedzi i zachowań zaskoczą go i będą zmuszały go do innego spojrzenia na daną sytuację. Dla przykładu, może Twoje 3 małe świnki będą chciały zbudować dom z lodów i Złotowłoska ominie domek trzech niedźwiadków i pójdzie do młyna.

Zabawy w udawanie często wymagają pracy zespołowej. Oznacza to, że Twoje dziecko podczas wspólnej zabawy będzie musiało uwzględniać pomysły innych osób. Nie wszyscy na raz mogą zostać reżyserami lub superbohaterami. Podczas takich zabaw dziecko poznaje swoje pragnienia i uczy się kooperacji we wspólnym rozwiązywaniu problemów.

Dowiedz się jakim typem "udawacza" jest Twoje dziecko

Zabawa w udawanie doskonali się z czasem. Czasem dziecko wydaje się bardzo rozwinięte w jakiejś dziedzinie (może już czyta samodzielnie lub zna wszystkie planety Układu Słonecznego) ale jego zabawa w udawanie nie jest taka jak sobie wyobrażasz, że powinna być. Być może wydać u Twojego dziecka pewne umiejętności potrzebne w zabawach w udawanie ale daleko mu biegłości w tej materii.

Jak zwykle, dowiadując się na jakim poziomie jest Twoje dziecko będziesz mogła bardziej efektywnie mu pomóc. Przyjrzyjmy się kolejnym, coraz trudniejszym etapom przez, które przechodzi dziecko bawiąc się w udawanie.

Dziecko, które nie bawi się w udawanie

Niektóre dzieci wcale nie bawią się w zabawy "na niby". Część z tych dzieci bawi się tylko takimi zabawkami, które nie ułatwiają zabaw "na niby" jak puzzle czy gry komputerowe. Często zdarza się, że takie dzieci bawią się takimi zabawkami które inne dzieci wykorzystują w zabawach "na niby" (np.: pluszaki i figurki bohaterów) ale one nie potrafią się bawić w taki sposób. Nigdy nie udają, że ich zabawki mówią ani, że są kimś innym.

Dziecko, które bawi się w udawanie jedynie z wykorzystaniem prawdziwych rzeczy

Pierwszym ze sposobów, w jaki Twoje dziecko może bawić się "na niby" jest jego naśladowanie tego co ono widzi w jego codziennym życiu. Na tym etapie Twoje dziecko będzie prawdopodobnie używało prawdziwych przedmiotów lub bardzo realnie wyglądających rekwizytów. Dla przykładu, może przyłożyć sobie Twój telefon do ucha i powiedzieć "Halo, kto dzwoni?" lub pożyczyć Twój aparat fotograficzny i robić nim zdjęcia. Może też bawić się swoimi samochodami i próbować wydawać odgłosy przypominające dźwięk silnika.

Te same umiejętności, które są pomocne w zrozumieniu przez Twoje dziecka uczuć i myśli innych osób przydają się także podczas wstępnych zabaw "na niby". Na tym etapie Twoje dziecko powinno starać się:

• Skupić swoją uwagę na Tobie tak, aby móc naśladować to co robisz
• Wiedzieć kiedy Ty udajesz - dla przykładu powinno umieć zinterpretować Twój uśmiech i spojrzenie, żeby zdać sobie sprawę, że masz zamiaru tak naprawdę zjeść jego ręki - tylko udajesz

Dziecko, które inscenizuje

Może Twoje dziecko odgrywa sceny, które kiedyś widziało. Kiedy dzieci zaczynają tak robić to zazwyczaj najpierw inscenizują dobrze im znane wydarzenia. Dla przykładu dziecko może udawać, że układa do snu jakaś maskotkę, całuje ją i gasi światło tak jak ono samo tego doświadcza.

Dla wielu dzieci świat wyobraźni i fikcja są bogatym źródłem pomysłów do zabaw "na niby". Dzieci z ASD bardzo często mają bardzo dobrą pamięć, potrafią zapamiętać całe dialogi z filmów lub całe akapity z książek. Jeśli Twoje dziecko tak potrafi to możliwe jest, że będzie próbowało odegrać zapamiętaną z filmu lub książki scenę. Może być nawet niezadowolone jeśli będziesz próbowała coś zmienić. Jakkolwiek taki rodzaj inscenizowania nie wydaje się być zbytnio nacechowany wyobraźnią to stanowi punkt wyjścia do dalszych, bardziej zaawansowanych inscenizacji.

Będzie wiedziała, że Twoje dziecko używa coraz więcej wyobraźni jeśli jego zabawy nie będą wiernie naśladowały tego co ono zobaczyło. Ono może też próbować inscenizować mniej znane wydarzenia takie jak wizyta u doktora lub u fryzjera. Na tym etapie taka zabawa będzie bardzo prosta i nie należy spodziewać się skomplikowanej, wielowariantowej fabuły. Udawany przez dziecko doktor może osłuchać stetoskopem maskotkę, zmierzyć jej temperaturę i zaaplikować tabletkę.

Wielkim krokiem na przód jest próba wciągnięcia Ciebie w zabawy "na niby", w które bawi się Twoje dziecko. Twoje dziecko może chcieć wcielić się w rolę doktora i chciałoby, żebyś Ty była jego pacjentką. Na tym etapie Twoje dziecko prawdopodobnie nie będzie już potrzebowało rekwizytów wiernie naśladujących rzeczywiste przyrządy. Jeśli Twoje dziecko wcieli się w role doktora to może udawać, że daje Ci zastrzyk za pomocą ołówka.

Mniej więcej w tym samym czasie, w którym Twoje dziecko zacznie bawić się wymyślonymi przedmiotami, ono także rozwinie słownictwo związane z zabawą. Dla przykładu Twoje dziecko może poprzedzać najbliższe czynności ich opisem ("Zaraz położymy Ciebie, mój misiu, do łóżka.") lub udawać, że jego maskotki coś mówią ("Łeeee. Chce mi się jeść. Jestem głodny"). Twoje dziecko może też narratorem zabawy ("Tę stodołę postawimy tutaj a zagroda będzie tutaj").

Pamiętaj, że jeśli odrywasz jakieś scenki wspólnie z dzieckiem to zwracaj uwagę na to, czy Twoje dziecko zwraca uwagę na Ciebie i naśladuje to co robisz lub mówisz. Podczas odgrywania takich scenek pamiętaj, żeby Twoje dziecko uczyło się następujących rzeczy:

• Ty możesz bawić się czymś co zostało stworzone tylko w Twojej wyobraźni
• Dziecko może bawić się czymś co zostało stworzone tylko w jego wyobraźni
• Dziecko powinno rozumieć Twoje pomysły (powinno zdawać sobie sprawę, że udajesz kogoś innego)
• Dziecko może akceptować lub nie Twoje pomysły na zabawę (może chcieć nakarmić misia pomimo tego, że sugerowałaś, że nie jest głodny)
• Dziecko może chcieć dzielić się swoimi pomysłami na zabawę z Tobą (mówi Ci co teraz będzie miało zamiar zrobić)

Dziecko, które jest aktorem w scenach społecznych

Ten rodzaj udawania zawsze wymaga angażowania innych. To najbardziej zaawansowana forma udawania i często przypomina prawdziwe przedstawienie aktorskie z początkiem, rozwinięciem i zakończeniem.

Podczas tych zabaw dziecko może grać w prostych scenkach jak robienie zakupów w sklepie lub zabawa w dom. Im bardziej będzie działała jego wyobraźnia tym bardziej grane sytuacje mogę odbiegać od rzeczywistych. Twoje dziecko może się wcielić w postać łowcy potworów lub być superbohaterem walczącym z wrogim imperium. Aby ta gra aktorka była możliwa to Twoje dziecko powinno umieć już komunikować się z innymi. Niektóre sytuacje wymagają też odpowiedniego słownictwa. Poniżej przestawiamy listę przydatnych zwrotów.

Z pomocą odpowiednich zwrotów Twoje dziecko będzie mogło:

zaplanować i zrealizować zabawę w udawanie

• Twoje dziecko może samo udawać lub udawać, że jedna z jego zabawek jest postacią, które wypowiada jakąś kwestię ("Na pomoc! Na pomoc! Mój dom się pali.")
• Twoje dziecko może pokierować, kto będzie kim w jego zabawie ("Ja będę strażakiem a Ty będzie mamą.")
• Twoje dziecko może tworzyć całą fabułę zabawy ("Ja będę superbohaterem a Ty będziesz mały dzieckiem i ja Ciebie uratuję.")
• Twoje dziecko może powiedzieć innym osobom jak należy postrzegać niektóre przedmioty ("Udawajmy, że ten sznurek to smycz dla psa.")
• Twoje dziecko może opisać wydarzenie, które wydarzyło się w przeszłości ("Był wielki pożar, więc Ty wezwałaś straż pożarną.").

dostosować się do partnera w zabawie

• Twoje dziecko może rozwiązywać problemy i negocjować ("Oboje nie możemy być strażakami. Najpierw ja będę strażakiem a potem Ty.")
• Twoje dziecko może zgadzać lub nie z sugestiami partnera ("Dobra, udawajmy, że ten sznurek to smycz dla psa.")
• Twoje dziecko może wykorzystywać pomysły partnera (jeśli partner dziecka powie "To jest krowa" to Twoje dziecko może podchwycić ten pomysł i przyprowadzić inną krowę)
• Twoje dziecko może zapytać partnera o jego opinię ("Do czego służy ta rzecz?").

Formularz

W dalszej części znajdziesz formularz, który pozwoli Ci określić na jakim poziomie zaawansowania jest zabawa w udawanie u Twojego dziecka. Ta informacja pomoże Ci zorientować się jakie umiejętności już posiadło Twoje dziecka a nad jakimi trzeba będzie jeszcze popracować.

Pomóż dziecku w zabawie "na niby"

Może się wydawać, że aby pomóc dziecku w zabawie na niby wystarczy kupić mu ciekawe zabawki. Niestety, nie jest to prawdą. Prawdą jest to, że bardzo dużo zależy od Ciebie. Przygotuj się, żeby być prawdziwym partnerem dziecka w zabawie i zawsze pamiętaj o jednym: zabawa powinna sprawiać wszystkim przyjemność.

Dawaj dziecku przykłady z życia

Jedną z pomocnych technik ułatwiających naukę zabawy "na niby" jest dostarczenie dziecku wielu rzeczywistych doświadczeń na których można bazować. Jest dużo łatwiej bawić się w strażnika Zoo lub sprzedawcę hot-dogów po wizycie w Zoo lub zjedzeniu hot-doga.

Używaj odpowiednich rekwizytów

Zabawki, które dziecko posiada mają wpływ na to w jaką zabawę w udawanie Twoje dziecko będzie się bawiło. Staraj się więc, żeby dziecko posiadało zabawki imitujące prawdziwe przedmioty użytku codziennego. Dla przykładu, po wizycie w restauracji przygotuj w domu własne menu (samodzielnie lub wspólnie z dzieckiem) i korzystając z zabawkowych naczyń udawajcie, że jesteście w restauracji. Nie zapominaj, że rekwizyty muszą być nie tylko dostosowane do codziennych sytuacji, ale także odpowiadać temu na jaki etapie zabawy w udawanie jest Twoje dziecko.

Zabawki na początkowym etapie zabawy w udawanie

Zabawki odpowiednie dla dziecka, które nie umie jeszcze udawać lub dopiero zaczyna to takie, które swoim wyglądem przypominają rzeczywiste przedmioty np.: telefon. Inne dobre propozycje to realistycznie wyglądający wózek na zakupy, wszelkiego rodzaju naczynka, zabawkowe przyrządy kuchenne jak piekarnik, lodówka. Przydadzą się też lalki z kompletem ubrań na zmianę, butelka do karmienia a nawet niektóre z ubrań rodziców (jak kapelusz, krawat, buty czy portmonetka). Kukiełki i marionetki wydają się interesować dzieci na każdym etapie umiejętności zabawy w udawanie.

Zabawki dla dziecka które inscenizuje

Jeśli Twoje dziecko dopiero zaczyna inscenizować zaobserwowane sytuacje to używaj realistycznie wyglądających zabawek. Samochody, pociągi i ciężarówki na macie przestawiającej ulice miasta to zawsze strzał w dziesiątkę. Staraj się wybierać jakiś temat przewodni Twoich zabaw. Dla przykładu możesz bawić się z dzieckiem w zoo wykorzystując plastikowe lub wypchane zwierzęta lub w doktora wykorzystując stetoskop i termometr albo nawet w szkołę wykorzystując ołówek i zeszyt.

Możesz także użyć innych rzeczy mocno rozbudzając dziecięcą wyobraźnię. W pustych pudełek tekturowych możesz zbudować autobus; z poduszek fortecę, której trzeba bronić; możesz tankować samochód skakanką udają wąż od dystrybutora; iść na ryby z wędką zrobioną z kija i sznurka lub udawać, że garnek to wielki bęben. Maskotki, ubrania i kostiumy - jak fartuch w zabawie w restaurację, czapka dla strażaka i inne - mogą dostarczać wspaniałych inspiracji do wspólnej zabawy.

W miarą jak Twoje dziecko będzie miało coraz bujniejszą wyobraźnie możesz wykorzystywać zabawki które nie do końca wiernie odwzorowują rzeczywiste przedmioty. Możesz nawet czasami nie wykorzystywać żadnych zabawek (np.: udając, że pijesz herbatę z wyimaginowanego kubka). Jeśli Twoje dziecko ma pewne problemy z używaniem mniej realistycznie wyglądających przedmiotów to czytaj dalej, proponujemy kilka wskazówek.



Zabawki i rekwizyty stworzone na podstawie bajek dla dzieci mogą pomóc dziecku w zabawie "na niby". Pamiętaj jednak, że jeśli Twoje dziecko będzie odgrywało notorycznie tylko jedną wybraną scenkę to jego wyobraźnie nie dostaje zbyt wielu pozytywnych bodźców. Kiedy spotkasz się z taką sytuacją postaraj się wprowadzić jakiś nowy element i rozbudować tę scenkę. Kiedy napotkasz na wyraźne opory to spróbuj rozegrać nową scenkę, której dziecko nie zna.

Dziecko, które jest aktorem w scenach społecznych

Jeśli zabawi w udawanie u Twojego dziecka są już na zaawansowanym poziomie to możesz do tych wszystkich zabawek, które zostały wymienione wcześniej dołączyć też zabawki, które będą dla niego nowością jak dinozaury, statki kosmiczne, maski i miecze superbohaterów. Miej na uwadze, że zabawy z wykorzystaniem tych nowych zabawek nie będą tak zaawansowane jak zabawy z użyciem zabawek, które Twoje dziecko zna od dawna.

Na tym etapie zabawy na niby zabawki nie są już tak istotne. Wszystko co jest potrzebne może zostać stworzone za pomocą wyobraźni ("Udawajmy, że ty trzymasz super tarczę, a ja mam magiczny miecz").

Może się tak zdarzyć, że od czasu od czasu Twoje dziecko będzie przywiązywać większą uwagę do przedmiotów niż do tego jak można je wykorzystać w zabawie w udawanie. Dla przykładu, Twoje dziecko może bez ustanku naciskać przycisk na zabawkowej kasie wysuwający tacę z banknotami lub wciskać przyciski w innej zabawce. Jeśli coś takiego ma miejsce to rozważ ukrycie na jakiś czas tej zabawki i powrót do niej później.

Ilu zabawek używać?

Zbyt wielka liczba zabawek może być przytłaczająca dla niektórych dzieci. Jeśli Twoje dziecko nie może skupić swojej uwagi na wybranych przez Ciebie zabawkach i zaczyna bawić się innymi to być może warto na czas zabawy w udawanie schować te zabawki, z których nie będziecie korzystali. Jeśli jedynymi zabawkami, które widzie Twoje dziecko będą artykuły spożywcze, pieniądze i kasa sklepowa to jest większa szansa na udaną zabawę w sklep.

Telewizor i komputer mogą w znaczącym stopniu odwracać uwagę Twojego dziecka od zaproponowanej przez Ciebie zabawy. Jeśli tak jest to staraj się prowadzić zabawę w innym pokoju lub wyłączyć wspomniane sprzęty.

Staraj się posiadać zabawki w dwóch egzemplarzach. To podejście jest dobre na początek. Dziecku zazwyczaj łatwiej jest naśladować Twoje poczynania niż bawić się samodzielnie.

Zabawki w dwóch egzemplarza przydadzą się także wtedy kiedy Twoje dziecko odwiedzą jego znajomi. Pozwoli to uniknąć kłótni o zabawkę, która będzie szczególnie pożądana.

Dołącz do zabawy Twojego dziecka i wprowadzaj nowości

Bez względu na to jak zaawansowana jest zabawa Twojego dziecko możesz starać się rozwinąć ją jeszcze bardziej wprowadzając do nie nowe elementy. To co rozumiemy przez wspólną zabawę z dzieckiem zależy od tego na jakim etapie jest Twoje dziecko. Na początku oznacza to danie się prowadzić zabawie zaaranżowanej przez Twoje dziecko. Jeśli Twoje dziecko bawi się pociągiem to możesz Ty także wziąć pociąg i dołączyć do zabawy. Jeśli staniesz się już częścią Waszej wspólnej zabawy to staraj się ubogacać zabawę w nowe rzeczy. Możesz, dla przykładu, zatrzymać pociąg na peronie i zakrzyknąć: "Odjazd! Proszę zamykać drzwi!". Po dotarciu do stacji końcowej możesz powiedzieć: "Stacja końcowa! Proszę wszystkich o opuszczenie pociągu!"

Jeśli Twoje dziecko dopiero uczy się zabawy w udawanie to może chcieć naśladować to co Ty robisz. Jeśli jego zabawa w udawanie jest już bardziej zaawansowane to może starać się dodać coś nowego od siebie.

Baw się jak dziecko

Będzie bardziej interesującym partnerem do zabaw dla Twojego dziecka jeśli będziesz się zachowywać jak dziecko. Oznacza to, że nie powinnaś się podczas zabawy zachowywać jak mama czy tata ale jak postać, w którą się wcielasz. Jeśli Twoje dziecko nie chce żebyś bawiła się nim to zapamiętaj, ze powinnaś być nie tylko zabawna ale też wytrwała. Jeśli chcesz dowiedzieć się w jaki sposób możesz dołączyć do zabawy dziecka to zachęcamy do dalszej lektury.

Dołączanie do zabaw dziecka, które nie potrafi bawić się w zabawy "na niby"

Jeśli Twoje dziecko nie potrafi jeszcze w ogóle bawić się w zabawy "na niby" to nauczenie się tej umiejętności zależy w dużej mierze od tego czy będzie potrafiło naśladować to co robią inni. Oznacza to też naśladowanie tego w jaki sposób Ty bawisz się "na niby".

Poniżej przedstawiamy kilka celów, które są ważne na tym etapie. Jeśli chcesz aby Twoje dziecko nauczyło się zabaw "na niby" to Twoje dziecko powinno:

• Zrozumieć co to znaczy robić coś na niby
• Umieć odróżnić sytuacje, w których robisz coś "na niby" od tych, w których robisz coś "na prawdę"
• Używać w swoich zabawach zabawek wyglądających realistycznie
• Udawać znane sytuacje z życia codziennego

W trakcie zabawy usiądź obok dziecka. Weź do ręki swoją zabawkę i naśladuj to co robi dziecko. Jeśli, dla przykładu Twoje dziecko przesuwa samochód-zabawkę po podłodze to Ty także wykonuj to samo.

Najlepszą metodą nauki zabawy w "na niby" dla dzieci, które jeszcze tego nie robią jest obserwowanie tego w jaki sposób Ty się bawisz. W ciągu dnia wyszukuj okazje do pokazywania jak można bawić "na niby" w różnych sytuacjach. Dla przykładu jeśli Twoje dziecko coś je to poproś go o kawałem a potem udaj "na niby", że coś jesz. Możesz to samo wykonać z jakąś lalką lub inną pluszową zabawką. Maskotki mogą udawać, że jedzą jedzenie z talerza dziecka, dziękują za posiłek itd.

Uwypuklaj zabawę "na niby" przez komentowanie tego co robisz. Dla przykładu jeśli udajesz, że rozmawiasz przez telefon z dziadkami to możesz szeptem powiedzieć dziecku "Ja tak na prawdę to nie rozmawiam z dziadkami, ja tylko udaję". Kiedy udajesz, że jesz jabłko możesz powiedzieć dziecku "To nie jest prawdziwe jabłko, ja tylko udaję". Uwypuklaj słowa "prawdziwe" i "udaję", żeby dać do zrozumienia dziecku, że dana rzecz nie dzieje się naprawdę.

Dołączanie do zabaw dziecka, które zaczęło już udawać

Jeśli Twoje dziecko zaczęło już udawać ale utknęło na wykonywaniu kilku podstawowych zabaw to możesz wkroczyć i spróbować dostarczyć mu jakieś dodatkowe pomysły.

Poniżej prezentujemy cele, które powinnaś się starać aby osiągnęło Twoje dziecko na tym etapie zabaw "na niby".

• Odgrywanie znanych z życia codziennego scen
• Nauczenie się używania przedmiotów, które nie wyglądają dokładnie tak jak rzeczywiste przedmioty
• Zachowywanie się jak osoba, którą się udaje
• Rozmawianie o tym, że się udaje
• Akceptowanie lub odrzucanie Twoich pomysłów na zabawę
• Dzielenie się pomysłami na zabawę z Tobą

Możliwości urozmaicania zabawy i dodawania przez Ciebie nowych pomysłów są nieograniczone. Jeśli Twoje dziecko bawi się pociągiem zawsze w ten sam sposób, zatrzymując się na wyimaginowanej stacji i zabierając pasażerów to możesz spróbować urozmaicić zabawę. Możesz podpowiedzieć dziecku, że w pociągu konduktor sprawdza czasem bilety i pokazać jak to robić lub powiedzieć, że przed odjazdem pociągu konduktor zawsze gwiżdże w gwizdek.

Pamiętaj o tym, żeby w trakcie zabawy być radosna i wytrwała we wprowadzaniu nowych pomysłów. W ten sposób możesz poszerzyć wyobraźnię Twojego dziecka. Na rysunku poniżej Jacek początkowo nie rozumie dlaczego mama sadza go na krzesło oraz pcha i w związku z tym oponuje przed taką zabawą. Mama jest jednak nieustępliwa i tłumaczy mu o co chodzi aż wreszcie Jacek zaczyna rozumieć, że teraz przesuwny fotel udaje samochód.

Pamiętaj żeby podczas zabawy "na niby" być wiarygodną i zachowywać się jak postać, którą udajesz.

Dołączanie do zabaw dziecka, które potrafi już wcielić się w jakąś rolę w scenach społecznych

Jeśli Twoje dziecko potrafi już udawać mamę, tatę czy nauczyciela to znaczy, że jest gotowe do brania udziału w zabawie "na niby" zawierającej sceny społeczne. Na tym etapie koncentrujemy się na rozwijaniu kompetencji społecznych.

Zabawy z dzieckiem organizuj w taki sposób aby:

• dziecko zachowywało się i mówiło tak jak osoba, którą udaje
• ustalać zasady, kto kogo będzie odgrywał w danej scenie
• rozwijać fabułę inscenizowanej historii
• angażować jego rówieśników i uzgadniać co dany przedmiot ma udawać
• opisywać sytuacje, które nie będą inscenizowane

Staraj się, aby Twoje dziecko umiało dostosować się jak zachowuje się jego partner w zabawie. Będzie to możliwe jeśli Twoje dziecko będzie:

• rozwiązywało problemy wspólnie ze swoim partnerem w zabawie
• przystawało lub nie zgadzało się na sugestie partnera
• wykorzystywało pomysły partnera
• prosiło partnera o jego opinię

Powyższe wskazówki powinny być użyteczne podczas rozwijania u dziecka umiejętności społecznych w zabawie.

Umiejętności społeczne w zabawie rozwijają się stopniowo. Dużo zależy od Ciebie i od tego w jaki sposób bawisz się ze swoim dzieckiem oraz jak często wprowadzasz jakieś nowości podczas tej zabawy.

Jeśli wykorzystywanie umiejętności społecznych w zabawie jest dalej zbyt trudne dla Twojego dziecka to możesz tymczasowo skoncentrować się bardziej na budowaniu fabuły i na wiernym udawaniu granych postaci. Kiedy już dziecko poczuje się pewniej podczas tej zabawy możesz stopniowo ubogacać ją o pewne aspekty społeczne. Pamiętaj jednak przy tym o kilku rzeczach.

Przygotuj się do zabawy w udawanie

Na początku Twoje dziecko może mieć problem ze stworzeniem własnej fabuły i wymyślaniem na bieżąco dialogów. Jeśli przed zabawą przeczytasz mu książkę lub obejrzysz bajkę to może mu być łatwiej skorzystać z podsuniętych tam pomysłów.

Jeśli Twoje dziecko ma tendencję do ścisłego przywiązywania się do usłyszanej lub obejrzanej historii to staraj się ją urozmaicać najwcześniej jak się da (zanim utrwali sobie tę historię). Popatrz na obrazek poniżej, na którym mama wprowadza do opowiedzianej historii swoje własne pomysły.

Wczuj się w rolę

Jest bardziej prawdopodobne że Twoje dziecko będzie się wczuwać w swoją rolę jeśli Ty też będziesz się wczuwać. Dla przykłady, zamiast mówić "Tyranozaur jest głodny" powinnaś wziąć maskotkę tyranozaura i przerażającym głosem powiedzieć "Arrrr. Jest bardzo głodny i chciałbym pożreć małego misia".

Przypominaj dziecku o tym żeby wczuwało się w swoją rolę. Najlepiej rób to w ten sposób jakby Twoje dziecko nie wypadało z roli, na przykład: "O ty niedobry mały misiu, nie uciekniesz przede mną. Jestem okrutnym dinozaurem."

Kieruj zabawą opuszczając swoją rolę na chwilę

Czasami niektóre dzieci potrzebują więcej wsparcia w zabawie niż możesz im go dostarczyć wcielając się w jakąś postać. Jeśli Twoje dziecko nie reaguje prawidłowo na to co Ty wykonujesz wcielając się w fikcyjną postać to stać się na chwilę znowu mamą i zasugerować co ono powinno teraz zrobić.

Kiedy opuszczasz swoją rolę na chwilę to używaj swojego naturalnego głosu. Udziel wskazówki lub zasugeruj coś a następnie szybko wciel się ponownie w swoją rolę.

Dołączanie do zabaw dziecka, które jest już biegłe w zabawie w udawanie, żeby rozwinąć jego kreatywność i elastyczność

Kiedy dziecko jest już w stanie wcielać się rolę w odgrywanych scenach to wtedy trzeba pracować nad wyobraźnią dziecka i otwierać jego umysł na nowe pomysły, zwłaszcza te które nie pochodzą od niego. Pomaganie dziecku by było elastyczne jest jednym z najlepszych sposobów aby przygotować go na zawieranie przyjaźni.

Spójrzmy w jaki sposób mama Eryka pomaga mu rozwijać jego kreatywność. Eryk uwielbia bawić się w sprzedawcę. Celem mamy jest pokazanie Erykowi, że może sprzedawać bardzo różne rzeczy w swoim sklepie oraz nauczenia go prowadzenia dialogu, który mógłby się toczyć pomiędzy sprzedawcą i klientem.

Rozwiązywanie problemów podczas zabawy

Podczas zabawy w udawanie mogą pojawić się problemu, które nie maja nic wspólnego z samą zabawą w udawanie. Dla przykładu widzieliśmy jak schematycznie zachowuje się Eryk i nie chcę dopuścić swojej mamy do tego, żeby to ona została sprzedawcą. W tym przypadku sposób wykorzystany przez jego mamę okazał się skuteczny.

Poniżej prezentujemy listę kilku problemów które mogą się pojawić podczas zabaw w udawanie (oczywiście przedstawione problemy mogą pojawić się także w innych sytuacjach):

• Dziecko nie chce się bawić na zmianę. Tylko on chce wykonywać pewną czynność.
• Dziecko nie chce się dzielić zabawkami.
• Dziecko chce, żeby jego czas w zabawie na zmianę był zawsze dłuższy.
• Dziecko nalega, żeby bawić się tylko według jego zasad.
• Dziecko łatwo się rozprasza.

Możesz użyć tych trudnych sytuacji jako możliwości trenowania rozwiązywania problemów. Jeśli jakimś cudem nie doświadczasz żadnych problematycznych sytuacji w zabawie z dzieckiem to sama je zaaranżuj. Jego wspólne rozwiązywanie problemów z Tobą przygotuje go na jego rozwiązywanie problemów z innymi osobami. Więcej o wspólnej zabawie z rówieśnikami będzie w kolejnych rozdziałach.

Rozwiązania do wspomnianych problemów nie zawsze jest łatwo znaleźć. Poniżej przedstawiamy kilka wskazówek, część z nich bazuje na tym co już zdążyłaś przeczytać w tej książce.

Wskazówki pomocne podczas rozwiązywania problemów

• Planuj z góry żeby uniknąć problemów w przyszłości. Może to oznaczać rozmowę z dzieckiem o tym co się wydarzy. Twoje dziecko może być nieprzyjemnie zaskoczone tym jaką rolę ma grać w zabawie na niby. Staraj się też wyeliminować rzeczy które mogą rozpraszać dziecko. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko często ucieka od zabawy i włącza telewizor to postaraj się tak to zaaranżować, aby nie było to możliwe.
• Używaj określonych słów, które mogą być pomocne podczas rozwiązywania problemów. Takie słowo to na przykład teraz/potem ("Teraz to ty będziesz strażakiem, a ja będę nim potem"), dobry/zły pomysł ("To nie dobry pomysł, aby wszystkie samochody stały razem na podnośniku"), "czasem/cały czas" ("Nie możesz być strażakiem cały czas, musimy się zmieniać"), tak samo/inaczej ("Pobawmy się teraz trochę inaczej"), lub ("Teraz może być mój ruch lub Twój, jak wolisz?"), dzielić się ("Podzielmy się pieniędzmi. Ty weźmiesz banknoty, a ja wezmę monety"). Rozsądne wydaje się też używanie tych słów także w innych sytuacjach niż zabawa "na niby" tak żeby dziecko mogło poćwiczyć używanie powyższych zwrotów.
• Skoncentruj się na pozytywach. Osiągniesz lepsze rezultaty jeśli pozwolisz dziecku dostrzec to co robi dobrze niż będziesz bez ustanku korygować to co robi źle. Weź jako przykład Eryk, który chciałby być przez cały czas sprzedawcą. Jego mama powinna odrzucić pokusę powiedzenia "Nie podoba mi się, że nie chcesz pozwolić mi być panem sprzedawcą" i zamiast tego docenić to, że jednak przełamał się i zgodził "Bardzo mi się podoba to, że pozwoliłeś mi być panem sprzedawcą". Takie pozytywne nastawienie buduje pewność siebie w dziecku i zachęca go do powtórzenie tego co zrobił w przyszłości.
• Mów o tym jak czują się inni. Zachęcaj dziecko do tego, żeby rozpoznawało swoje i Twoje uczucia zarówno wtedy kiedy wszytko idzie gładko ("Bardzo lubię się bawić z tobą.", "To fajne, że słuchamy siebie nawzajem") jak i wtedy kiedy pojawiają się problemy ("Jest mi smutno kiedy tak zaczynasz krzyczeć na mnie").
• Rozmawiaj o konsekwencjach. Pomagaj dziecku przewidywać rezultaty jego działać tak, żeby mogło ono zmodyfikować swoje postępowanie ("Jeśli wykorzystamy pomysł taty to on będzie się chciał z nami bawić").
• Naucz dziecka tego, żeby powiedziało lub zrobiło coś innego zamiast dotychczasowych, nieakceptowalnych społecznie zachowań. Jeśli dla przykładu, Twoje dziecko w gniewie rzuca zabawkami i krzyczy to możesz spróbować jakichś sposobów na rozładowanie stresu: wzięcia kilku głębokich oddechów, liczenie do 10, chodzenie, mówienia po cichu "Jestem bardzo zły. Jestem bardzo zły". Kiedy przeczuwasz, że Twoje dziecko zaraz wybuchnie to staraj się odpowiednio wcześniej temu zaradzić ("Widzę, że jesteś zdenerwowany. Zróbmy coś co nas uspokoi. Policzmy do 10").
• Pomóż dziecku domyślić się, że są różne sposoby na zrobienie tego samego. Jest zawsze jakieś wyjście z kłopotliwej sytuacji ("Czy znasz jakiś inny sposób, aby powiedzieć mi, że już nie chcesz się w to bawić?"). Staraj się oddać dziecku trochę kontroli i pozwolić mu samemu znaleźć rozwiązanie ("A może byśmy teraz zrobili przerwę i potem się zastanowimy w co chcemy się bawić").
• Używaj wizualnych wskazówek. Używanie rąk do dawania sygnałów (uniesienie dłoni na znak tego, żeby dziecko poczekało; uniesienie kciuka do góry w geście "OK" żeby pokazać, że zrobiło coś co Ci się podoba) pozwala mu być skupionym na zadaniu i jednoczenie koncentrować się na pozytywach. Możesz też wykorzystać duże kartki papieru z napisami ("Jest więcej niż jeden sposób na zabawę"). Porozmawiamy o tym szczegółowo w dalszym rozdziale.
• Postępuj strategicznie. Czasem nie warto przejmować się delikatnie irytującym zachowaniem dziecka (jak jego naleganie na to, żeby zawsze bawić się tym samym samochodem) i skoncentrować na pozytywach płynących ze wspólnej zabawy. Możesz nad tym zachowaniem popracować przy innej sytuacji.

Zwróćmy uwagę na to jak mama Eryka demonstruje mu to co odczuwa kiedy on nie chce pozwolić jej być panem sprzedawcą.

Formularz określający poziom zaawansowanie w zabawie "na niby"

Zaznacza odpowiednie pola opisujące określające poziom zaawansowanie zabaw "na niby" Twojego dziecka i podaj przykłady.

Całkowity brak zabaw w udawanie

Początkowe etapy zabawy w udawanie
Naśladuje kogoś kto udaje
Przykład: _____________________________

Udawanie z prawdziwymi rzeczami lub realistycznie wyglądającymi zabawkami
Przykład: _____________________________

Rozumienie, że ktoś inny udaje
Przykład: _____________________________

Inscenizowanie
Odgrywanie scen zobaczonych na filmie lub przeczytanych w książce
Przykład: _____________________________

Odgrywanie scen z życia codziennego
Przykład: _____________________________

Zabawa "na niby" zabawkami nie odwzorowującymi wiernie rzeczywistości
Przykład: _____________________________

Zabawa wyimaginowanymi przedmiotami
Przykład: _____________________________

Wspólne udawanie
Przykład: _____________________________

Rozmawianie jak postać, w którą się wcielamy
Przykład: _____________________________

Opisywanie co się dzieje w trakcie zabawy
Przykład: _____________________________

Inscenizowanie scen społecznych

Zachowywanie się jak postać, w którą się wcielamy
Przykład: _____________________________

Aranżowanie zabawy poprzez określanie co kto będzie robił
Przykład: _____________________________

Rozwijanie fabuły inscenizowanej historyjki
Przykład: _____________________________

Wspólne określanie co dane przedmioty będą udawać
Przykład: _____________________________

Opisywanie dodatkowych wydarzeń, które nie były bezpośrednio odgrywane
Przykład: _____________________________

Rozwiązywanie pojawiających się w zabawie problemów
Przykład: _____________________________

Wykorzystywanie pomysłów rówieśników
Przykład: _____________________________

Pytanie o opinię uczestników zabawy
Przykład: _____________________________



Kiedy wspólnie ze swoim dzieckiem tworzycie wyimaginowany świat (restauracja, szpital, sklep, ...) to Twoje dziecko ma na chwilę okazję zostać kimś innym (kelnerem, doktorem, sprzedawcą, ...). Oprócz tego, że dajesz dziecku możliwość myślenia i zachowywanie się jak ktoś inny to także przygotowujesz go tego typu podobnych zabaw z jego rówieśnikami. W następnych rozdziałach skupimy naszą uwagę na relacji Twojego dziecka z innymi rówieśnikami.

Pomóż dziecku ciekawie opowiadać

Janek i jego mama, wspólnie opowiadają historię o tym co zdarzyło się jak ostatnio byli na tym moście. Zadając odpowiednie pytania i dostarczając odrobiny niezbędnych informacji mama pomaga Jankowi opowiedzieć jego część tej historii.

Historie takiej jak na zaprezentowanym obrazku mają swoje szczególne miejsce podczas konwersacji. Kiedy ktoś opowiada historię to dochodzi do spotkania umysłów osoby mówiącej i słuchającej. Dobrze opowiedziana historia pozwala spojrzeć na wydarzenia oczami innych osób.

Nikt nie rodzi się gawędziarzem potrafiącym ciekawie opowiadać historie. Potrzeba dużo czasu, żeby się tego nauczyć i przed Twoim dzieckiem jest długa droga, w której Ty możesz mu pomóc. Jeśli już czytasz książki ze swoim dzieckiem (rozdział 7) i rozmawiacie wspólnie o przeszłości (rozdział 6) to jesteście na dobrej drodze, żeby Twoje dziecko potrafiło ciekawie opowiadać historie.

Co sprawia, że ktoś opowiada ciekawie historię?

Michał i Daniel próbują opowiedzieć tę samą historię o tym co wydarzyło się w szkole, ale tylko Michałowi udaje się to zrobić. Historia opowiedziana przez Michała ma klarowny początek, rozwinięcie i zakończenie. Michał starannie wyjaśnia kto co powiedział oraz kto co zrobił. Widzimy, że Michał wie jak rozpocząć opowiadanie, jak prawidłowo je kontynuować i jak je zakończyć.

Przyjrzyjmy się bliżej historii opowiedzianej przez Michała. W pierwszej kolejności "przygotowuje on grunt" anonsując swoje opowiadanie ("Mamo, opowiem Ci co wydarzyło się dzisiaj w szkole.") Michał dostarcza pomocnych szczegółów pozwalających zrozumieć gdzie wydarzyło się to o czym opowiada ("w szkole") i kto był uczestnikiem zdarzenia ("pani Berg").

Łatwo jest śledzić przebieg historii opowiedzianej przez Michała ponieważ zaraz po wstępie przechodzimy płynnie do rozwinięcia opowiadania a następnie zakończenia ("I wyszliśmy"). Podczas opowiadania Michał dostarcza wyjaśnień dlaczego następowały pewne fakty ("ponieważ padał deszcz") i jak reagowali ludzie ("nikomu się już nie chciało wychodzić").

Daniel nie zapowiada, że ma zamiar opowiedzieć historię. Od razu zaczyna opowiadać i w dodatku nie podaje ważnych informacji (dla przykładu, nie mówi kto to jest ta "ona"). Jego historia zawiera też nieistotne z punktu widzenie opowiadanej historii detale ("zobaczyłem kałużę z wodą").

Trudno jest śledzić historię opowiadaną przez Daniela ponieważ jest to lista faktów nie połączona w żaden sposób ze sobą. Widoczne są też pewne braki w jego słownictwie. Dla przykładu, Daniel chcąc zacytować co powiedziała pani Berg zamiast powiedzieć coś w stylu "Pani Berg powiedziała nam, żebyśmy zakończyli grę w bingo" to nazywa swoją nauczycielkę "ona" i dokładnie powtarza to co ona powiedziała "Dość już tego bingo".

Jeśli Daniel chce zostać dobrym opowiadaczem historii to musi nauczyć się jak ułatwić słuchaczowi podążanie za jego historią. Oznacza to, że powinien wiedzieć jak zaanonsować swoją historię i jakich słów używać aby podtrzymywać historię do jej prawidłowego zakończenia. W rozdziale 3 nauczyliśmy się, że umiejętność rozpoczynania, kontynuowania i kończenia to kluczowe elementy dialogu. Dobry opowiadacz historii także powinien wiedzieć, że te umiejętności są bardzo ważne. Niebawem dowiemy się więcej na temat tego jak wykorzystać te umiejętności podczas opowiadania historii.

Jakich rodzajów historii używamy podczas konwersacji?

Generalnie są dwa rodzaje sposobów opowiadania historii, sposób formalny i nieformalny.

Historie opowiadane w sposób formalny

Historie opowiadane w sposób formalny trzymają się pewnej struktury i podlegają licznym regułom. Dla przykładu, jedną z reguł jest opowiadanie zdarzeń w takiej kolejności w jakiej one nastąpiły. Jeszcze inną z reguł jest opisanie jakie pojawiły się problemy i jak zostały rozwiązane (wspomniane reguły znajdziesz wyjaśnione poniżej). Historia Michała o tym co działo się w szkole podczas deszczowego dnia jest historią opowiedzianą w sposób formalny ponieważ podlega wspomnianym regułom.

Upłynie sporo czasu zanim Twoje dziecko będzie samodzielnie opowiadać historię w formalny sposób od początku do końca. Żebyś umiała przeprowadzić go przez ten proces musisz sama dobrze zrozumieć reguły, które dotyczą formalnego opowiadania historii.

Reguły formalnego opowiadania historii

1. Rozpoczynamy opowiadanie dostarczają niezbędnych informacji wstępnych
2. Kontynuujemy opowiadanie pamiętając aby:
   
   • Opisać wydarzenia w porządku chronologicznym
   • Dostarczać wyjaśnień dla przedstawianych emocji, myśli i czynów
   • Używać specyficznego słownictwa
   • Starać się sprawić, aby historia była ciekawa grając jak aktor, uwypuklając pewne słowa
   • Wyjaśnić dlaczego ta historia jest taka ważna dla opowiadającego
3. Zakończyć historię za pomocą zgrabnej konkluzji

1. Rozpoczynamy opowiadanie dostarczają niezbędnych informacji wstępnych

Oznacza to, że opowiadający historię musi zadbać o to, żeby umiejętnie wprowadzić słuchaczy w swoje opowiadanie zanim zacznie na dobre opowiadać co się stało i kto był uczestnikiem historii.

2. Kontynuujemy opowiadanie pamiętając aby:

... opisać wydarzenia w porządku chronologicznym - osoba dobrze opowiadające historię zwyczajowo opowiada wydarzenia w takiej kolejności w jakiej ono następowały. W ten sposób historia ma wyraźnie wyodrębnione poszczególne etapy. Najważniejszy moment historii nie musi być na samym końcu historii. Czasem może się tak zdarzyć, że kluczowe wydarzenie opowiadane jest na samym początku historii ("Podczas jazdy na rowerze spadłem z niego i wtedy ...").

... dostarczać wyjaśnień dla przedstawianych emocji, myśli i czynów - wyjaśnianie dlaczego niektóre wydarzenia miały miejsce ułatwia słuchającemu historię podążanie za nią. "Nie mogliśmy wyjść na podwórko ponieważ padał deszcz" dostarcza nam więcej szczegółów niż samo "Nie mogliśmy wyjść na podwórko". Jak przekonaliśmy się w rozdziałach 5 i 6 rozumienie tego co ludzie czują lub myślą sprawia, że słuchający historię ma "dostęp do umysłów innych ludzi".

... używać specyficznego słownictwa - słowa "łączące" (dla przykładu "ponieważ", "wtedy", "najpierw", "potem"), słowa uwypuklające kontrast (takie jak "wcześniej/teraz", "ale") oraz słowa związane z komunikacją ("powiedział", "miał na myśli") pomagają posklejać historię w całość. Są też sprawdzone zwroty często wykorzystywane podczas opowiadania. Początkujący opowiadacze posługują się zazwyczaj takimi zwrotami: "Wiecie co się stało?", "Pamiętacie kiedy ...?", "Chciałbym Wam coś powiedzieć o ...". Osoby bardziej wprawione w opowiadaniu historii potrafią rozpocząć swoją historię nawiązując do toczącej się konwersacji "To mi przypomina jak ...", "A tak a propo tego co mówisz".

... starać się sprawić, aby historia była ciekawa grając jak aktor, uwypuklając pewne słowa - nawet najlepsza historia będzie nudna jeśli osoba nie będzie umiała jej ciekawie opowiedzieć. Do opowiadającego historię należy zmiana intonacji, uwypuklanie ważnych aspektów opowiadania lub nawet dodawanie efektów dźwiękowych. Wszystkie te zabiegi mają uatrakcyjnić opowiadanie dla słuchającego.

... wyjaśnić dlaczego ta historia jest taka ważna dla opowiadającego - jest kilka sposób, aby pewne aspekty opowiadania wyróżnić i wskazać dlaczego opowiadana historia jest taka ważna dla opowiadającego.
Opowiadający historię może:

• opowiedzieć o swoich uczuciach ("Byłem taki smutny", "Wściekłem się")
• uwypuklić pewne słowa za pomocą intonacji lub powtarzając je ("To był naprawdę słaby film", "Kiedy to się stało to wciąż płakałam i płakałam. Nie mogłam przestać płakać")
• dostarczyć większej ilości szczegółów ("Moje kolano krwawiło. Krew leciała na moje spodnie i nie mogłem jej zatamować")

3. Zakończyć historię za pomocą zgrabnej konkluzji

Za zwyczaj historia kończy się opisem ostatniego wydarzenia w historii. To opisywane wydarzenie może być kulminacyjnym wydarzeniem całej historii, ale wcale nie musi. Jeśli cała historia opisuje jakiś problem to końcówka historii może przedstawiać rozwiązanie problemu lub powód dla którego problem nie został rozwiązany. Historia może zakończyć się opinią na temat opowiadanej historii ("To była najzabawniejsza historia, która do tej pory mi się przytrafiła").

Spójrzmy w jaki sposób Jacek opowiada o tym jak spadł z roweru. Zwróćmy uwagi jak stosuje się do reguł opowiadania historii w formalny sposób. Dostarcza wstępnych informacji o czym będzie historia. Opowiada zdarzenia w takiej kolejności w jakieś nastąpiły. W trakcie opowiadania zdradza nam jakie były jego uczucia.

Historie opowiadane w sposób nieformalny

Większość historii którymi nasze dzieci dzielą się z nami podczas wspólnych rozmów są historię opowiadane w sposób nieformalny. Historie opowiadane w sposób nieformalny podlegają niektórym regułom formalnych historii, ale nie wszystkim.

Zwyczajowo, nie ma potrzeby na początku historii dostarczać wstępnych informacji ponieważ są ona dla wszystkich znane. Dla przykładu, podczas waszej wspólnej rozmowy Twojemu dziecku przypomina się zdarzenie z przeszłości, w którym oboje braliście udział i zaczyna o tym opowiadać. Może być też tak, że jakaś scena w serialu telewizyjnym lub fragment książki przypomni Wam o jakimś wydarzeniu z przeszłości.

Często jest tak, że te krótkie nieformalne historyjki szybko się zmieniają, przechodząc płynnie od przeszłości do przyszłości. Może się tak dziać jeśli macie w zwyczaju planowanie przyszłych zajęć.

O czym są dziecięce historie?

Wszystkie historie prezentowane do tej pory w tym rozdziale bazują na dziecięcych doświadczeniach. Te osobiste historię różnią się o tych zmyślonych, które przeważnie bazują na filmach, książkach i wyobraźni opowiadającego.

Dobrze byłoby jeśli Twoje dziecko potrafiłoby opowiadać oba rodzaje historii. Pamiętaj jednak, że wasze wspólne relacje i relacje między ludźmi w ogólności bazują na dzieleniu się własnymi, osobistymi przeżyciami.

Osobiste historie

Podczas opowiadania osobistych historii mówisz o sobie - o rzeczach, które ci się przytrafiły w przeszłości lub które mogą się wydarzyć w przyszłości. Rodzice opowiadają takie historie swoim dzieciom na każdym etapie rozwoju dziecka. Wszystkie dzieci, nawet te obsesyjnie zainteresowane telewizją czy grami komputerowymi starają się opowiadać osobiste historie bardzo często.

Zmyślone historie

Zmyślone historie często zawierają w sobie fragment jakiegoś filmu, książki, gry komputerowej czy nawet żartu. Prawdopodobnie łatwiej będzie Twojemu dziecku opowiedzieć zmyśloną historię posiłkując się wspomnianymi "pomocami" niż samemu wymyślać historię od początku. Książki i filmy zawierają zazwyczaj wszystkie elementy opowiadania, mają wstęp, rozwinięcie akcji i zakończenie. Ponieważ książki i filmy można oglądać wielokrotnie to Twoje dziecko może doskonalić opowiadaną historię uzupełniając ją o brakujące szczegóły. Jeśli Twoje dziecko jest zafascynowane jakiś bohaterem z filmu lub książki to prawdopodobnie będzie bardziej skłonny opowiedzieć Ci wszystko co ten bohater robił.

Niektóre dzieci opowiadają zmyślone historie używając całych zdań z zapamiętanych filmów lub książek. Podczas nauki opowiadania historii jest to jak najbardziej dopuszczalne. Pamiętaj jednak, że celem do którego dążymy jest to, aby Twoje dziecko potrafiło opowiedzieć historię własnymi słowami. Z Twoją lekką pomocą Twoje dziecko zacznie samo opowiadać zmyślone historie obsadzając w nich swoich ulubionych bohaterów z książek i filmów.

Początkujący opowiadacz

Mało dzieci opowiada formalne historie stosując się do wszystkich reguł jak Michał i Jacek w tym rozdziale (jakkolwiek Jackowi pomagała trochę mama). Początkujący opowiadacze historii podejmują wiele prób i kosztuje ich to wiele wysiłku zanim opowiedzą całą historię. Pomimo tego, że te pierwsze opowiadane historie dalekie są od ideału to pozytywnym jest fakt, że Twoje dziecko chce się dzielić własnymi przeżyciami z Tobą.

Za chwilę dowiemy się jak sprawdzić na ile dobrze Twoje dziecko opowiada historie. Wiedząc co Twoje dziecko już umie możemy lepiej przewidzieć co Twoje dziecko nauczy się w najbliższej przyszłości.

Opowiadacz wyliczający

Początkujący opowiadacze bardzo często jedynie wyliczają wydarzenia które miały miejsce, niekoniecznie w kolejności w jakiej one następowały.

Opowiadacz zdawkowy

Pierwsze historie opowiadane przez dzieci mogą być krótkie i nie zawierać zbyt wielu szczegółów. Często brakuje w nich wstępnych informacji wymaganych do zrozumienia opowiadanej historii. Czasem zdarza się, że dziecko powtarza wielokrotnie to samo zdanie.

Poniżej prezentujemy historię opowiadaną przez Benedykta o jego wyprawie na ryby z tatą. W tej historii Benedykt wypowiada jedynie dwie kwestie dotyczące tego czego był świadkiem (ryba była duża i on wyciągnął ją na łódź).

Opowiadacz skaczący

Jeśli dziecko jest tego typu opowiadaczem to opowiadana przez niego historia zawiera wydarzenia pojawiające się w zupełnie przypadkowy sposób. Posłuchaj jak Daniel skacze od jednej myśli do drugiej starając się opowiedzieć mamie co się stało kiedy spadł z roweru (porównaj to z historią opowiedzianą przez Jacka).

Opowiadacz prowadzący monolog

Podczas gdy niektóre dzieci nie opowiadają zbyt wielu szczegółów to inne dzieci opowiadają ich zbyt dużo. Dla przykładu, Twoje dziecko może mieć pomysł, żeby opowiedzieć Ci wszystko co wie na jakiś temat. Może też opowiadać Ci zbyt wiele szczegółów na temat który go intryguje (jego karty do gry nie są w tej kolejności co zawsze).

Bądź dla dziecka wzorem

Zanim Twoje dziecko zacznie opowiadać swoje historie potrzebne jest aby mogło posłuchać jak ktoś inny to robi. Jeśli masz w nawyku opowiadania ciekawych rzeczy, które się Tobie przytrafiły to dziecko będzie uczyło się od Ciebie potrzebnych do opowiadania umiejętności. Innymi słowy będziesz dla swojego dziecka dobrym przykładem osoby, która potrafi ciekawie opowiadać.

Tak często jak to tylko możliwe opowiadaj swojemu dziecku o przeszłości, zarówno tej odległej jak i tej bliskiej. W trakcie opowiadania staraj się uwypuklać ważne elementy, których chciałbyś żeby się nauczył, żeby jego opowiadania były ciekawe. Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko rzadko opowiada o swoich uczuciach dopilnuj żebyś Ty opowiadała o tym często.

Pamiętaj też, że nie zawsze najważniejsze jest to o czym się opowiada lecz to w jaki sposób się opowiada. Pamiętaj o poznanych wskazówkach, używaj zrozumiałego języka, uwypuklaj ważne kwestie, mów powoli i staraj się używać mimiki i mowy ciała.

Przyjrzyj się w jaki sposób tato Krzyśka opowiada o swoich uczuciach. Z biegiem czasu Krzysiek też będzie opowiadał o swoich uczuciach.

Opowiadaj wspólnie z dzieckiem

Generalnie Twoje dziecko może opowiedzieć jakąś historię są dwa sposoby. Albo samodzielnie, albo z Twoją pomocą. Czasem jest tak, że Twoje dziecko chce samodzielnie opowiedzieć całą historię ponieważ dotyczy ona czegoś czy ono bardzo się interesuje. Pamiętaj jednak, że podczas rozmowy dziecko zazwyczaj nie opowiada całej historii samodzielnie. O wiele zabawniej i łatwiej jest mu opowiedzieć jakąś historię z pomocą wspierającego rodzica.

Kiedy pomagasz dziecku opowiadać historię to możesz uzupełniać brakujące fragmenty historii. Możesz zadawać odpowiednie pytania, żeby zachęcać go do wytrwałości podczas opowiadania. Ostatecznym celem jest nauczenie Twojego dziecka tego, żeby samo potrafiło opowiadać historie, ale nie to powinnaś mieć teraz na myśli.

Postaraj się teraz skupić na wspólnym opowiadaniu. Oznacza to, że każde z Was będzie miało swój udział w opowiadaniu historii.

Wspólne opowiadanie najlepiej sprawdza się w sytuacji kiedy oboje jesteście uczestnikami jakiegoś wydarzenia. Możliwości są nieograniczone: wakacje rodzinne, zabawna sytuacja przy obiedzie, nieoczekiwane wydarzenie podczas przyjęcia urodzinowego, wyjście do ZOO, pierwsza podróż Twojego dziecka pociągiem, samolotem lub autobusem. Dzieci bardzo dobrze zapamiętują rzeczy, które nie poszły tak jak to było zaplanowane. Weź to pod uwagę i niech Wasze wspólne opowiadania dotyczą też takich tematów (np.: upadek z roweru, dzień w którym zatrzasnęłaś się w domu i nie mogłaś wyjść).

Aktywnie reaguj na wypowiedzi dziecka

Jeśli Twoje dziecko zobaczy w Tobie partnera, który aktywnie reaguje na jego wypowiedzi to jego chęć do opowiadania może się wyraźnie zwiększyć. Przyjrzyj się jak dwie różne mamy rozmawiają ze swoimi dziećmi i jaki to ma wpływ na sposób w jaki dziecko opowiada historię.

Mama Jacka daje się prowadzić swojemu synowi i w swoich odpowiedziach używa jego słów ("Huśtała na huśtawce"). Jej pierwszym komentarzem było jedynie słowo "Super!" To pokazało Jackowi, że jego mama jest zainteresowana i zachęciło go do dalszego opowiadania. Ta strategia poskutkowała i Jacek wznowił opowiadanie ("Najpierw Dorotka huśtała ...") W toku rozmowy mama Jacka podsunęła mu swój pomysł (że Dorotka była zmęczona) i on go podchwycił.

Przeciwną postawę prezentuje mama Marka. Nie zadaje otwartych pytań i nie dodaje interesujących szczegółów do opowiadania. Zauważ jak szybko zmienia tematy rozmowy przechodząc od pytania o huśtawkę do pytania o obiad. Podczas tego dialogu Marek wypowiada taką samą liczbę kwestii co Jacek, ale jego trzy wypowiedzi to jedynie słowo "tak". Nie dane mu będzie opowiedzieć swojej historii.

Używaj I-wskazówek

Reagowanie na wypowiedzi dziecka oznacza używanie I-wskazówek (w celu ich przypomnienia zerknij do rozdziału 4). Czytaj dalej a przekonasz się jak I-wskazówki mogą pomóc Ci w nauce opowiadania Twojego dziecka.

Uwzględniaj zainteresowania dziecka i interpretuj jego wypowiedzi

Uwzględniaj zainteresowania dziecka, jego wypowiedziane słowa i jego pomysły tak aby wiedziało, że jest słuchane i że się z nim zgadzasz (lub nie zgadzasz).

Interpretuj wypowiedzi Twojego dziecko wtedy kiedy trudno jest mu znaleźć odpowiednie słowa lub wtedy gdy jego wypowiedź jest niezrozumiała (dla przykładu nie zawiera kluczowej informacji lub przedstawia fakty w losowej kolejności).

Możesz pomóc dziecku uzupełniać brakujące informacje w jego wypowiedzi poprzez powtórzenie tego co powiedziało twoje dziecko (używając jego słów) i dodanie tego co ino mogłoby jeszcze powiedzieć. W ten sposób dostarczamy dziecku wzorca prawidłowego opowiadania. Pamiętaj też o uwypukleniu tej części wypowiedzi którą dodałaś od siebie (inny ton głosu lub zwolnienie wypowiedzi) po ty by się wyróżniała.

Nalegaj na swoją kolej

Są takie dzieci, które chcą sobie zawłaszczyć opowiadanie całej, wspólnej historii samodzielnie i nigdy nie dają szansy aby ktoś inny doszedł do głosu. To wszystko jest jeszcze do przyjęcia jeśli potrafią opowiedzieć ciekawą historię od początku do końca. Jeśli jednak Twoje dziecko za nadto wgłębia się w szczegóły lub niepotrzebnie przedłuża historię nalegaj na to być móc też coś dodać od siebie i uczynić historię ciekawszą. Jeśli doproszenie się o swoją kolej jest dla Ciebie trudne to możesz spróbować poznanych wcześniej sposobów.

Użyj gestu, ruchu, wyrazu twarzy żeby zasygnalizować, że już czas na zmianę. Możesz dal przykładu przestać patrzeć na dziecko i zacząć się rozglądać lub nerwowo zerkać na zegarek. Jeśli te czynności nie są wystarczające to możesz wyjaśnić dziecku, że takie zachowania zdradzają, że nie jesteś już zainteresowany i ono powinno niebawem zakończyć swoją historię. Możesz też strać się wypracować z dzieckiem "tajny" sygnał (uniesienie do góry ręki) żeby widziało, że jego kolej się skończyła. Tym "tajnym" sygnałem może być też przyłożenie palca do ust jak byśmy chcieli kogoś uciszyć.

Użyj graficznych wskazówek. Czasem podniesienie do góry karty z napisem "Czekaj" lub "Teraz moja kolej" jest bardzo skutecznym sposobem zakomunikowania dziecku, że teraz jest Twoja kolej.

Bądź bezpośredni. Powiedz swojemu dziecku, że może powiedzieć jeszcze 2-3 zdania na aktualny temat i potem oczekujesz zmiany tematu rozmowy.

Koncentruj się na pozytywach. Co jakiś czas powiedz lub daj dziecku wyraźnie do zrozumienia, że doceniasz to, że ono cierpliwie słucha i czeka na swoją kolej.

Używaj wskazówek aby pomóc dziecku dowiedzieć się kiedy jest jego kolej

Bardzo często zdarza się, że początkujący opowiadacze potrzebują zachęty i wskazówek żeby wiedzieć, że teraz jest znowu ich kolej na kontynuowanie opowiadania. Twoje wskazówki pomogą dziecku rozpoznać moment w którym ono powinno wznowić opowiadanie.

Weź pod uwagę aktualne umiejętności swojego dziecka. To pomoże dobrać Ci odpowiedni rodzaj wskazówek.

Jeśli Twoje dziecko potrzebuje dużo wsparcia
Może się okazać, że w takiej sytuacji będziesz musiała opowiedzieć większość historii. Nie ma w tym nic złego, ponieważ w ten sposób dostarczasz mu wzorca jak to się powinno robić. Z drugiej strony Twoje dziecko nigdy nie nabierze praktyki w opowiadaniu historii jeśli Ty będziesz zawsze to robiła. Aby pomóc dziecku które potrzebuje dużo wsparcia możesz:

• Używaj graficznych podpowiedzi - może być łatwiej Twojemu dziecku opowiedzieć historię jeśli będzie widziało fotografię dokumentujące jej przebieg
• Używaj jego słów, żeby wiedziało, że słuchasz
• Interpretuj (mów to co ono powinno powiedzieć gdyby mogło lub potrafiło)
• Dodawaj komentarze, które rozwijają historię
• Zadawaj proste do odpowiedzi pytania ("Kto ...?", "Gdzie ...?") lub pytanie z odpowiedzią "Tak/Nie"
• Podpowiadaj to co dziecko mogłoby dodać do opowiadania ("Zastanawiam się co tato zrobił z kamerą")
• Zasugeruj coś ("Może powiedziałbyś mi gdzie poszedłeś po zakończonej zabawie")

Daniel potrzebuje dużo wsparcia, żeby opowiedzieć swoją historię. Przyjrzyj się co robi jego mama żeby ułatwić mu to zadanie.

Jeśli Twoje dziecko potrzebuje mniej wsparcia
Jeśli Twoje dziecko jest w stanie opowiedzieć znaczną część historii samodzielnie to nie musisz tak bardzo go wspierać. Są jednak rzeczy, na które możesz sobie pozwolić.

• Używaj wypowiadanych przez niego słów
• Komentuj i czekaj
• Używaj pytań otwartych
• Używaj wskazówek, żeby zasygnalizować mu, że może rozwinąć temat

Wskazówki dla wszystkich dzieci
Musisz być przygotowana na użycie wszelkich dostępnych wskazówek, żeby pomoc dziecku w kontynuowaniu opowiadania.

Nie ustawajcie w opowiadaniu historii razem

Możesz sobie myśleć że nie ma potrzeby wspólnego opowiadania historii jeśli Twoje dziecko nabierze biegłości w opowiadaniu historii samodzielnie. Lepiej tak nie rób. Jeśli nie ustaniecie we wspólnym opowiadaniu historii to wasze historie będą jeszcze lepsze, ciekawsze i zawierające intrygujące idee.

Powróćmy do historii opowiedzianej przez Jacka o tym jak spadł on z roweru. Obecna historia jest nawet lepsza od poprzedniej.

Mama: Co się stało z Twoją nogą? (Mama zadaje pytanie otwarte)
Jacek: Jechałem sobie rowerem, a na drodze leżał kamień. Nie zauważyłem go i wjechałem na niego rowerem. Uderzyłem tak mocno, że aż spadłem z roweru.
Mama: Spadłeś z roweru. Co się stało potem? (Mama zadaje pytanie otwarte)
Jacek: Płakałem i płakałem aż nadbiegła mama Bartka. Nie zgadniesz co się stało dalej?
Mama: No co się stało?
Jacek: Inni rodzice też nadbiegli. Jeden z rodziców miał przy sobie plaster i nakleił mi go na moje kolano.
Mama: Cieszę się, że ktoś miał przy sobie plaster. Ty chyba też się cieszysz? (Mama mówi o uczuciach i zadaje łatwe do odpowiedzi pytanie)
Jacek: Owszem. Też się cieszę, że ktoś miał plaster bo inaczej miałbym poplamione krwią całe spodnie (Jacek także mówi o uczuciach i dodaje swoją własną ideę)

Mama Jacka pomaga mu opowiadać ciekawą historię poprzez zdania kilku otwartych pytań. Wiedząc, że Jacek rzadko wspomina o uczuciach w swoich historiach mama podkreśla jak ważne jest mówienie o tym. Jej komentarz z następującym kolejno pytaniem "Cieszę się, że ktoś miał przy sobie plaster. Ty chyba też się cieszysz?" pokazuje Jackowi jak powinno się mówić o uczuciach podczas opowiadania i pozwala mu samemu zastanowić się nad swoimi uczuciami ("Owszem. Też się cieszę, że ktoś miał plaster"). To przywodzi Jackowi na myśl jeszcze jedną kwestię którą dzieli się z mamą ("bo inaczej miałbym poplamione krwią całe spodnie").


Nauka opowiadania ciekawych historii wymaga mnóstwa czasu i wiele praktyki. Nie oczekuj, że Twoje dziecko nauczy się tego bardzo szybko. Twoje dziecko przez długi okres czasu będzie potrzebowało Twojego przewodnictwa. Zawsze pamiętaj aby:

• Rozmawiać często o przeszłości ze swoim dzieckiem
• Strać się utrzymywać temat rozmowy
• Zachęcać dziecko, aby mówiło coraz więcej podczas opowiadania
• Dawać do zrozumienia dziecku jeśli mówi zbyt dużo
• Dawać do zrozumienia dziecko co Ty chcesz się dowiedzieć z opowiadanej historii
• Używać I-wskazówek
• Umiejętnie balansować ilość zadawanych pytań i komentarzy
• Dawać tylko tyle wsparcia ile jest potrzebne

Prawdopodobnie nie zauważysz rezultatów zbyt szybko, ale nie poddawaj się. Bądź cierpliwa i staraj się jak możesz być najlepszą pomocą jaką Twoje dziecko może otrzymać żeby nauczyć się ciekawie opowiadać historie.

Czytanie książek

Czytanie książek dostarcza wspaniałej okazji do trenowania dostosowywania się do innych. Czytanie książek dzieciom pozwala im zapoznać się sytuacjami i sposobem życia zupełnie różnych od tego co oni znają - a to pozwala im spojrzeć na świat z innej perspektywy.

Najlepszym sposobem na naukę dostosowywania się do innych poprzez wspólne czytanie książek jest dyskutowanie o tym co się właśnie przeczytało. Dla przykładu możecie rozmawiać o tym czego chcę bohaterowie książek, jak oni myślą i jak się czują oraz dlaczego postępują w taki a nie inny sposób.

W tym rozdziale porozmawiamy o tym jak jeszcze intensywniej pracować na umiejętnościami dostosowywania się do innych podczas waszego wspólnego czytania książek. Wasze wspólne rozmowy podczas czytania książek pomogą mu mieć otwarty umysł na nowe idee i przygody.

Co czytać?

W dzisiejszych księgarniach nawet dla najbardziej wybrednego dziecka znajdzie się książka, która go zainteresuje. Problem, z którym mierzą się rodzice nie polega na znalezieniu dobrej książki ale wyborze z setek takich książek.

Książki dla dzieci można podzielić na dwie kategorie. Książki z fikcyjnymi postaciami lub zwierzętami zachowującymi się jak ludzie zaliczymy do pierwszej kategorii. Do drugiej kategorii zaliczymy książki prezentujące fakty i informacje o prawdziwych ludziach i rzeczach. Twoje dziecko potrzebuje obu kategorii książek.

Kiedy Twoim celem jest praca nad dostosowywaniem się do innych wybieraj raczej książki z fikcyjnymi postaciami lub te prezentujące ciekawe informacje o prawdziwych ludziach. Miej na uwadze także następujące rodzaje książek:

• Książki, którymi zainteresowane jest Twoje dziecko
• Książki z nieskomplikowaną fabuła, w których łatwo dostrzec początek, rozwinięcie i zakończenie
• Książki dotyczące nieznanych sytuacji - życie na wsi lub w innym kraju (to działa na wyobraźnie i pozwala myśleć z innej perspektywy)
• Książki, w których tekst nie zawsze odpowiada temu co jest na obrazkach - można wtedy dyskutować o tym co nie zostało napisane w książce ("Jak myślisz, dlaczego ten chłopczyk się śmieje?")
• Książki bez żadnych słów - tak aby dziecko mogło samo stworzyć historię przyglądając się obrazkom
• Książki, w których główny bohater musi rozwiązać jakiś problem
• Książki wykonane ręcznie - książka z pamiątkami z wycieczki, album ze zdjęciami (pomoże mu to rozmawiać o przeszłości)
• Książki nastawione na pracę na jakimś zagadnieniem - dla przykładu książka, w której jest dużo pytań i odpowiedzi pomaga dziecku oswoić się z takimi wypowiedziami. Książki z dialogami typu "On powiedział, że się spóźniłaś" dostarczają Twojemu dziecku wzorca jak można cytować czyjeś wypowiedzi. Pamiętaj, że kiedy dziecko cytuje czyjąś wypowiedź to stara się dostosować swoje myślenie do innej osoby.

Krótka lista rekomendowanych książek

Rozumienie odmiennych punktów widzenia

Poszukuj książek, w których prezentowane są odmienne punkty widzenia lub takich, w których istnieje wiele rozwiązań dla jakiegoś problemu.

• Good Night, Gorilla autorstwa Peggy Rathmann

  O tym jak stróż w zoo nie zorientował się, że goryl wypuścił wszystkie zwierzęta z klatek.
  

• King Bidgood's in the Bathtub autorstwa Audrey Wood i Don Wood

  Kiedy król odmawia wyjścia z wanny a poddani starają się znaleźć rozwiązanie dla tej sytuacji.
  

• Seven Blind Mice autorstwa Ed Young

  Siedem ślepych myszy stara się zgadnąć kim jest to dziwne stworzenie niedaleko stawu.
  

Rozumienie potrzeb

Poszukuj książek, w których bohaterowie mają marzenia i pragnienia oraz przestawione jest co ci bohaterowie robią aby zdobyć to co chcą.

• Bread and Jam for Frances autorstwa Russell Hoban i Lillian Hoban

  Książka o tym jak Frances chciała podczas każdego posiłku jeść to samo.

• When I Get Bigger autorstwa Mercer Mayer

  Mała Critter marzy o wszystkich rzeczach, które będzie mogła robić kiedy dorośnie.

Rozumnie myślenia

Szukaj książek, w których można przeczytać o tym jak bohaterowie myślą.

• There's a Nightmare in My Closet autorstwa Mercer Mayer

  Książka o tym jak mały chłopczyk myśli, że w jego szafie.

• The Runaway Bunny autorstwa Margaret Wise Brown i Clement Hurd

  Królicza mama wymyśla wiele sposobów na uratowanie swojego dziecka.

Rozumienie, że widzieć znaczy wiedzieć

Znajdź książki, w których jest okryty obiekt i wspólnie z dzieckiem możecie go szukać.

• Can You iee What I See? Seymour and the Juice Box Boat autorstwa Walter Wick

  Seria zdjęć fotograficznych, gdzie dziecko jest proszone, aby znalazło na zdjęciach jakiś obiekt.

Rozumienie skrywanych uczuć

Szukaj książek, w których główny bohater skrywa swoje prawdziwe uczucia.

• The Adventures of Pinocchio autorstwa Carlo Collodi

  Książka o tym jak rósł nos za każdym razem kiedy kukiełka kłamała.

Rozumienie fałszywych przekonań

Szukaj książek, w których jest trochę oszukaństwa.

• Little Red Riding Hood autorstwa Brothers Grimm

  Jak wilk oszukiwał Czerwonego Kapturka podając się za babcię.

• The Emperor's New Clothes autorstwa Hans Christian Andersen

  Jak cesarz został oszukany i nosił niewidzialne szaty, których nie było.

W jaki sposób czytać dziecku

Czasem ani tekst zawarty w książeczce, ani obrazki nie są na tyle interesujące, aby utrzymać zainteresowanie dziecka daną książką. Żeby opowiadana w książce historia była interesująca będziesz musiała pracować głosem niemal jak aktor. Pokazywanie obrazków pomaga w zdobywaniu dziecka uwagi. Pamiętaj, że kiedy czytasz dziecku książkę to częścią Twojej pracy jest też rozmawianie o tym co zostało przeczytane.

Istnieje kilka sposób na to by czytanie stało się dla dziecka atrakcyjne. Po pierwsze, usiądźcie "twarzą w twarz". Kiedy oboje czytacie to taka pozycja umożliwia dziecku zarówno łatwe patrzenie na książkę jak i na Twoją twarz. Niektóre z poznanych wcześniej I-wskazówek mogą okazać się pomocne, zwłaszcza uwzględniania zainteresowań dziecka jak i zadawanie pytań. Poniżej postaramy się opisać dokładniej techniki pomocne podczas czytania książek.

Usiądź "twarzą w twarz"

Kiedy czytasz upewnij się, że Twoje dziecko może obserwować Twoją twarz kiedy tylko tego potrzebuje. Przez większość czasu dziecko będzie wpatrzone w książkę. Niemniej jednak mogą zaistnieć takie okoliczności, że będziesz chciała aby Twoje dziecko spojrzało na Ciebie. Wyraz Twojej twarzy może powiedzieć mu równie dużo jak słowa, które przeczytałaś.

Kiedy tylko możesz wybieraj taką pozycję, że siedzisz na wprost dziecka a książka leży między wami. Jeśli Twoje dziecko leży obok Ciebie to zwracaj swoją twarz w stronę dziecka w najbardziej ekscytujących momentach, aby ono mogło spojrzeć Ci w oczy.

Kolejną zaletą siedzenia "twarzą w twarz" jest to, że możesz obserwować na co patrzy Twoje dziecko. To pomoże Ci dostosować dyskusję do rzeczy, które najbardziej go interesują.

Za każdym razem kiedy będziesz chciała, aby Twoje dziecko spojrzało na Ciebie wykorzystaj techniki opisana w rozdziale 2. Zrób coś nieoczekiwanego. Celowo się pomyl. Użyj zabawnego słowa lub sposobu mówienia. Zawsze pamiętaj aby zatrzymać się na chwilę w kluczowych momentach.

Używaj I-wskazówek (uwzględniaj, interpretuj, wprowadzaj, nalegaj)

Czytanie książek rozpocznij od takich pozycji, które mogą zainteresować Twoje dziecko. Nie przejmuj się jeśli Twoje dziecko chce czytać tylko książki zawierające informacje (o dinozaurach lub o samolotach). Istnieje bardzo wiele sposobów, aby o czymś opowiadać. Nawet przeglądając katalog pociągów można starać się dodawać słowa związane z dopasowywaniem się do innych "Który pociąg najbardziej Ci się podoba?", "Pamiętasz, gdzie widzieliśmy taki pociąć?".

Jeśli Twoje dziecko czyta tylko książki zawierające informacje to staraj się zainteresować go innymi książkami dotyczącymi jego ulubionego tematu. Jeśli dla przykładu Twoje dziecko jest zainteresowane dinozaurami to być może spodoba mu się książka o małych chłopcy z pluszowym dinozaurem, który się zgubił. W końcu zainteresowania Twojego dziecka ulegną poszerzeniu.

Bez względu na to o czym jest książka to Twoje dziecko będzie miało własne zdanie na temat tego co jest dla niego ciekawe. Zwracaj uwagą na co patrzy Twoje dziecko i staraj się rozmawiać o tym. Wprowadzaj do rozmowy swoje własne pomysły i słowa a jednocześnie dawaj u do zrozumienia, że słuchasz go i cenisz jego zdanie. Jeśli nie jesteś pewna co Twoje dziecko powiedziało to interpretuj jego wypowiedź i sprawdzaj poprawność swojej interpretacji. Komentuj od czasu do czasu dodając nowe informacje i idee.

Jeśli Twoje dziecko uparcie powraca do jednego tematu to będziesz musiała nalegać na jego zmianę. Jeśli wypracowałaś jakiś sposób, aby Twoje dziecko przestało mówić bez przerwy (np.: uniesiona dłoń, palec przytknięty do ust) to użyj tego sposobu. Może też w zdecydowany ale przyjacielski sposób ostrzec go, że zamierzasz zmienić temat rozmowy. Koniec końców Twoje dziecko uczy się poznawać inne punkty widzenia tylko wtedy kiedy się z nimi styka. Pamiętaj, że najlepszym sposobem na to, żeby Twoje dziecko pozwoliło Ci dojść do głosu jest powiedzenie mu komplementu ("Super, że mnie posłuchałeś").

Zadaj dziecku pytanie, aby ono uczestniczyło w konwersacji

Rozmawianie o książce polega na wspólnej wymianie zdań. Czasem, żeby zachęcić dziecko do własnych wypowiedzi wystarczy użycie komentarza. Innym razem konieczne będzie zadanie pytania.

Pierwsze pytanie jakie będziesz zadawać dziecku mają upewnić Ciebie czy dziecko rozumie to co przeczytałaś. Zanim zaczniecie rozmawiać o uczuciach i myślach bohaterów upewnij się, że Twoje dziecko rozumie fabułę - kim są bohaterowie, co oni robią i dlaczego to robią.

Jeśli dla przykładu czytasz dziecku bajkę o czerwonym kapturku to możesz się zapytać "Czy możesz mi powiedzieć co teraz robi dziewczynka?" Jeśli Twoje dziecko odpowie "Nakłada płaszcz" to wykorzystaj jego wypowiedź i rozszerz ją "Tak, ona nakłada swój płaszcz. Czeka ją bardzo długa droga". Jeśli poczekasz wystarczająco długo to Twoje dziecko może dodaj jeszcze jakieś swoje spostrzeżenia. Jeśli Twoje dziecko tego nie zrobi to możesz spróbować zadać jej pytanie otwarte, żeby wyjaśniło Ci jakiś fragment historii "Dlaczego mam Czerwonego Kapturka spakowała jedzenie do koszyka?" Jeśli Twoje dziecko nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie to zadaj łatwiejsze "Kogo Czerwony Kapturek zamierza odwiedzić?" Odpowiedź na to pytanie powinna być łatwiejsza "Babcię".

Kiedy masz pewność, że Twoje dziecko rozumie historię to możesz zadawać mu więcej otwartych pytań tak, aby dziecko mogło wczuć się w postać bohaterów opowiadania. Możesz dla przykładu zapytać "Jak myślisz, co się stanie dalej?" To dobre pytanie, które sprawia, że dziecko zaczyna rozmyślać o tym co może zrobić bohater.

Wiedza, kiedy należy zadać pytanie jest kluczowa podczas czytania książek. Żeby upewnić się, że dziecko poprawnie śledzi przebieg fabuły zadaj mu proste pytanie ("Kto stoi w drzwiach?", "Co on trzyma w ręce?", "Gdzie on idzie?"). Staraj się zadawać to pytanie w miejscach zwyczajowo przeznaczonych na przerwę jak koniec strony, czy koniec rozdziału. Zadawaj mu pytania, które wymagają od niego sformułowania własnej opinii. Rób to w tej części opowiadania, której fragment chcesz przedyskutować. Dla przykładu, po przeczytaniu strasznej części opowiadania zatrzymaj się i zadaj pytanie czy on też tak samo czułby się w takiej sytuacji. Możesz powiedzieć na przykład "Dlaczego boisz się tego potwora?"

Jeśli przerwy w czytaniu książki sprawiają, że Twoje dziecko jest zdenerwowane to wstrzymaj się z zadawaniem pytań do końca książki. Kiedy następnym razem znowu będziecie czytali tę samą książkę to tym razem postaraj się zadać pytanie pod koniec strony. Jeśli Twoje dalej nalega na czytanie całej książki od początku do końca to znajdź taką książkę, której nie czytaliście do tej pory. Czytanie książek z dzieckiem może składać się z sesji, w których tylko czytamy oraz z sesji, w których czytamy i rozmawiamy.

W celu uniknięcia zasypywania dziecka pytaniami ("Co robi ten goryl?") podczas czytania staraj się także używać komentarzy ("To całkiem mądry goryl") oraz wskazówkami ("Zastanawiam się, gdzie te wszystkie zwierzęta pójdą"). Jeśli Twoje dziecko powie coś czego nie rozumiesz to powiedz mu to i pozwól się poprawić.


Wskazówki dotyczące zadawania pytań podczas czytania

• Zadaj pytanie ... CZEKAJ na odpowiedź
• Używaj słów wypowiadanych przez dziecko ... a następnie
• Dziel się swoimi własnymi pomysłami

Używaj wskazówek

Nawet bardzo dobra książka może być lepsza jeśli używa się następujących zasad: mów mniej, intonuj, mów wolniej, pokaż. Myśl o czytaniu jak o przedstawieniu, w którym przykuwasz uwagę dziecka za pomocą głosu, akcji i wyrazu twarzy. Jeśli potrafisz to możesz podkładać różne głosy pod różnych bohaterów.

Mów mniej

Zamieniaj niektóre słowa lub frazy na te, które są zrozumiałe dla Twojego dziecka. Książki często zawierają historie, które są zbyt długie lub zbyt trudne dla Twojego dziecka. Rozbijaj długie zdania na kilka krótszych.

Intonuj

Uwypuklaj ważne wyrazy - przeważnie te związane z dostosowywaniem się do innych - w taki sposób w jaki zrobiłby to aktor. To może zwrócić uwagę dziecka na te wyrazy. Staraj się, aby nowe słowa były bardziej "widoczne" na tle pozostałych. Intonuj je, wyjaśniaj i używaj w innych zdaniach. Jeśli dla przykładu słowo "uparty" pojawia się w zdaniu "On był upartym chłopcem" to możesz powiedzieć "On nigdy nie zmieniał swojego zdania" (wytłumaczenie) a następnie "Co za uparty chłopak" (użycie w innym zdaniu).

Mów wolniej

Mów na tyle wolno, aby dziecko nadążało za fabułą opowiadania. Stosuj często pauzy, żeby Twoje dziecko miało czas na ułożenie w głowie sobie tego usłyszało, popatrzenie na obrazki oraz swoją własną wypowiedź.

Pokaż

Pokaż swojemu dziecku co dane słowo oznacza. Pokazuj na obrazki oraz śledź palcem czytany tekst. Upewnij się, że dziecko rozumie wszystkie zaimki (mój, nasz, wasz, ...). Pokaż mu o kim czytasz wskazując na obrazek. Dodaj kilka szczegółów aby podpowiedzieć dziecku o kim czytasz. Spójrz w jaki sposób tata Aleksandra wskazuje na osobę, która wypowiada w książeczce swoją kwestię.

Od czasu do czasu zadaj dziecku pytanie dotyczące obrazka, ale nie pokazuj mu obrazka. Kiedy Twoje dziecko nie będzie potrafiło odpowiedzieć to powiedz "O, przepraszam. Zapomniałem pokazać ci obrazka, żebyś wiedział o co pytam". Następnie obróć obrazek w stronę dziecka. W ten sposób dziecko uświadamia sobie, że widzieć znaczy wiedzieć.

Nie przejmuj się tym, że Twoje dziecko chce czytać cały czas tą samą książkę. Upewnij się, że często czytasz ją trochę inaczej. Jeśli w książce są jakieś nowe słowa to staraj się używać tych słów na co dzień, tak żeby dziecko miało dużo sposobności do nauczenia się ich.

Pomóż dziecku dostosować się do innych

Idee, o których możemy dowiedzieć się czytając książki są często tematem do konwersacji. Jeśli chcesz, aby dziecko umiało lepiej dostosować się do innych to zabieraj go często do "umysłów innych ludzi".

Używaj I-wskazówek (uwzględniaj, wprowadzaj, nalegaj)

Wiele książek dla dzieci jest o tam jak ktoś czegoś chce lub coś lubi. Dla przykładu książka Red is Best autorstwa Cathy Stinson i Robin Baird Lewis jest prostą opowieścią o tym, że ulubionym kolorem dziewczynki jest czerwony. Bread and Jam for Frances (wymieniona na liście powyżej) opowiada historię dziewczynki, która chciała jeść tylko chleb z dżemem, aż zobaczyła, że jej koledzy jedzą bardziej interesujące posiłki. Weźmy dla przykładu klasyczną opowieść o trzech świnkach. Każda ze świnek budowała swój dom z innego materiału: słomy, desek lub cegieł. W jeszcze innej bajce złotowłosa dziewczynka musiała spróbować owsiankę ze wszystkich trzech misek zanim znalazła tę która smakowała jej najbardziej. Te i inne bajki stwarzają okazję do rozmowy z dzieckiem o tym jak różne rzeczy wyglądają inaczej z różnej perspektywy.

Rozmawiaj o tym co bohaterowie myślą i czują

Książki często zawierają postacie, których uczucia można w różny sposób interpretować. Wskaż na jedną z takich postaci i zadaj pytanie w stylu "Jak myślisz, co ona czuje?" lub "Dlaczego ona jest zła?" Wyraź swoją opinię i nie zgadzaj się z dzieckiem za każdym razem.

W książkach różni bohaterowie często mają odmienne zdania na jakiś temat. Dla przykładu, w książce Seven Blind Mice autorstwa Ed'a Young'a olbrzymi, niezidentyfikowany obiekt ląduje w stawie (słoń). Szukaj sposobności, aby stosować zdania ze zwrotem "myśli, że" jak na przykład ("Ona myśli, że to jest wąż.") Zachęcaj dziecko, żeby mówiło w taki sam sposób ("Co zielona myszka myśli, że to jest?")

Czytaj książki w których reakcje bohaterów są inne niż można by oczekiwać. Dla przykładu, książka może opisywać jak tato proponuje swojej córce wycieczkę do zoo, ale ona nie chce iść bo jest smutna i woli zostać w domu i pobawić się z nową przyjaciółką. Postaraj się namówić Twoje dziecko, aby wymyśliło dlaczego dziewczynka jest smutna.

Zachęcaj dziecko, aby próbowało wcielać się w role bohaterów i myśleć jak oni. Jednym ze sposobów, aby to osiągnąć może być zrobienie pauzy podczas przewracania kartek i powiedzenie "Zastanawiam się, co on teraz zrobi." Spróbuj też używać książek z samymi obrazkami. One w naturalny sposób prowokują konwersację i różne interpretacje tego co się dzieje w książce. Książki z ukrytymi obrazkami jak seria "Where's Waldo" pozwolą Wam zastanawiać się i myśleć gdzie ukrył się Waldo i przypominać sobie gdzie widzieliście go ostatnim razem.

Rozmawiaj o różnych punktach widzenia

Jest tyle różnych sposobów postrzegania tego co jest napisane w książce i wszystkie one stanowią doskonały punkt wyjścia do dialogu. Jeśli, dla przykładu, obrazki nie prezentują tego co zostało zapisane tekstem to może zwrócić na to uwagę swojemu dziecku. Kiedy w książce przedstawiony jest jakiś problem to możesz wymyślić różne sposoby jego rozwiązania. Zwykle, Ty i Twoje dziecko będzie w stanie wymyślić jakieś inne rozwiązanie niż to które jest zaprezentowane w książce. Może się też zdarzyć, że Twoje dziecko miało podobny problem jak bohater w książce i rozwiązało go inaczej.

Rozmawiaj o rzeczach, które nie zawsze są takie jakimi się wydają

Zwracaj podczas czytania uwagę na te fragmenty, w których bohaterowie mówią, że robią jakąś rzecz podczas gdy w rzeczywistości robią inną. Dla przykładu w bajce o Czerwonym Kapturku wilk oszukuje babcię podając się za jej wnuczkę po to by babcią wpuściła go do domu. Następnie oszukuje Czerwone Kapturka podając się za jego babcię. Pomóż swojemu dziecku zrozumieć, że wilk kłamie. Jeszcze inne bajki, na podstawie których możemy pokazać dziecku jak kłamali bohaterowie to Pinokio i Nowe Szaty Cesarza.

Rozmawiaj o fałszywych przekonaniach bohaterów

Prawie każda książka przysparza okazji do porównywania poglądów bohaterów z tym co dzieje się w rzeczywistości oraz dyskusji o tym jak poglądy bohaterów kształtują podejmowane przez ich działania. Książki, których fabuła zbudowana jest na fałszywych przekonaniach ułatwiają taki rodzaj konwersacji. Dla przykładu, podczas czytania książki Nowe Szaty Cesarza możesz powiedzieć coś takiego: "Cesarz myśli, że on naprawdę nosi ubrania". W książce Good Night, Gorilla strażnik więzienia był przekonany, że zwierzęta śpią w klatkach podczas gdy w rzeczywistości goryl je wypuścił.

Rozmawiaj o rozwiązywaniu problemów

W wielu książka możemy przeczytać o tym jak bohaterowie muszą rozwiązywać jakieś problemy. Dla przykładu w książce King Biggood's in the Bathtub służący i przyjaciele muszą wymyślać przeróżne sposoby aby nakłonić króla do wyjścia z wanny. Zwróć uwagę dziecka na to jak każdy z bohaterów wymyślą inną pomysł, żeby rozwiązać ten problem "Każdy ma inny pomysł na to jak wyciągnąć króla z wanny".

Odnajduj połączenie pomiędzy tym co w książce a tym co w życiu dziecka

Pomóż dziecku odnajdywać w jaki sposób książki mogą łączyć się jego życiem. Pokazuj też jakie są różnice pomiędzy tym co jest w książce, a tym co jest w życiu dziecka (zdarzenia, uczucia). Dla przykładu jeśli czytasz dziecku książkę Seven Blind Mice i opowiadasz o tym jak zielona myszka bała się "węża" to możesz powiedzieć "Pamiętasz jak się bałeś kiedy zobaczyłeś węża jak byłeś na szkolnym obozie".

Nieustannie dodawaj nowe pomysły

Rozmawianie o tym co bohaterowie książek czują i myślą to tylko jeden ze sposobów na o by za pomocą książek poszerzyć myślenie dzieci. Oprócz tego może wykorzystać jeszcze następujące strategie.

Rozmawiaj o przeszłości i przyszłości

Czytanie książek dostarcza możliwości rozmawiania o przeszłości "Spójrz jak kiedyś ubierały się dzieci" lub przyszłości "Zastanawiam się, czy ona będzie szukać swojego dziecka". Kiedy podczas czytania książki zrobisz pauzę i spytasz dziecko "Co będzie dalej?" to będzie ono musiało postawić się na miejscu bohatera i zastanowić się. Jeśli Twoje dziecko jest gotowe wyzwania to może poprosić je o znalezienie rozwiązania problemu bohatera książeczki.

Dostarczaj dziecku wymagane informacje

Pamiętaj o tym aby dostarczać dziecku podstawowych, wymaganych informacji, które są niezbędne do zrozumienia jakiejś historii. Zacznij od pokazania dziecku okładki i powiedzenia o czym będzie książka. Od samego początku dziecko będzie miało opinię na temat tego ile taka książka może znaczyć dla niego. Dla przykładu, jeśli zamierzasz przeczytać dziecku książkę Franklin in the dark to możesz powiedzieć "Ta książka będzie o Franklinie, który boi się ciemności. A czy ty też boisz się ciemności?"

Tłumacz słowa, które mogą wydać się niezrozumiałe, dostarczaj wymaganych wyjaśnień żeby łatwiej było dziecku zrozumieć opisaną historię. Staraj się znajdować połączenie opisywanej historii z życiem dziecka.

Jeśli podczas czytania często używasz zwrotów typowych dla bajek ("Dawno, dawno temu", "Za górami, za lasami", "I koniec", ...) to możesz spodziewać się, że Twoje dziecko z czasem też będzie je wykorzystywało w swoich własnych opowiadaniach. Często słuchanie wielu zwrotów w różnych kontekstach w różnych książkach jest kluczem do zrozumienia ich znaczenia.

Używajcie wyobraźni i udawania

Podczas czytania książek możesz czasem wykorzystywać dodatkowe rekwizyty, jak na przykład pacynki, po to aby ułatwić zrozumienie dziecku, w których miejscach opowiadania uczestniczą wybrani bohaterowie i jakie wypowiadają kwestie. Na początku Twoje dziecko może opierać się i nie chcieć żebyś używała takich rekwizytów. Staraj się zachęcać go spróbowania czegoś nowego.

Pozwól dziecku czytać.

Dwie umiejętności są potrzebne do tego, aby Twoje dziecko czytało na głoś. Po pierwsze musi wiedzieć jak wymawiać poszczególne litery i sylaby, po drugie musi rozumieć co czyta. Niektóre dzieci z problemami w komunikacji potrafią rozpoznawać wyrazy i przeczytać je. Istnieje mała grupa dzieci (szacuje się, że około 5-10%), które potrafią czytać w wieku trzech lub czterech lat, czyli dużo wcześniej niż się to dzieje zazwyczaj. Dla tych dzieci zrozumienie tego co czytają może stanowić wyzwanie. Dla jeszcze innej grupy dzieci czytanie słów stanowi większy problem nich iż rozumienie.

Dziecko, które nauczy się czytać szybko odkrywa zupełnie nowe sposoby pozwalające mu poznawać otaczający go świat. Jeśli myślisz, że Twoje dziecko jest gotowe na naukę samodzielnego czytania to poniższe rodzaje książek mogą okazać się pomocne.

• Książki, w których niektóre wyrazy wyraźnie odznaczają się od pozostałych
• Książka, w których pewna fraza pojawia się często ("Stary niedźwiedź mocno śpi, stary niedźwiedź mocno śpi, ..."
• Wierszyki z rymami

Wykorzystuj napisy w domu

Jedną z najlepszych metod do tego aby zachęcić dziecko do czytania jest sprawienie, żeby był "otoczony napisami".

• Wskazuj na proste komunikaty na znakach i bilbordach ("STOP", "McDonald's")
• Przeglądaj program telewizyjny z dzieckiem zanim będziecie oglądać program w telewizji. Wskazuj na tytuły jego ulubionych programów
• Oglądajcie napisy na końcu filmu. Starajcie się je czytać
• Oglądajcie programy zachęcające do czytania jak np. Ulica Sezamkowa
• Piszcie razem kartki okolicznościowe
• Powieście na lodówce kalendarz ze zbliżającymi się wydarzeniami i przeglądajcie go codziennie
• Zostawiaj pisane wiadomości dla swojego dziecka i pomagaj mu czytać je na głos
• W restauracji razem czytajcie menu
• Czytajcie razem instrukcje do zabawek i gier

Kiedy czytasz dziecku książkę to pokazuj wyrazy, które aktualnie czytasz. Pokazuj mu jak zmiana pojedynczej litery zmienia cały wyraz (dla przykładu wystarczy zamiana jednej listy żeby wyraz "kot" zmienił się na "koń" lub "kos" lub "koc"). Kiedy Twoje dziecko nauczy się kilku liter to pozwalaj mu zgadywać całe wyrazy zaczynające się od tych liter. Książki z rymowankami są także pomocne.

Pamiętaj, że czytanie na głos to tylko początek. Równie ważne jest rozumienie tego co się czyta. Kiedy ono czyta to zadawaj mu takie same pytania jak wtedy kiedy to Ty byś mu czytała ("Jak myślisz, co się stanie potem?")

Jeszcze inną opcją może być program komputerowy do nauki czytania. Programy takie często wykorzystują bohaterów ulubionych dziecięcych bajek. Postaraj się poszukać takiego programu, w którym dziecko musi zrobić coś więcej niż dopasować napisy do postaci. Dobrze byłoby gdy dziecko widziało wyrazy występujące w całych zdaniach.

Pamiętaj, że jeśli Twoje dziecko potrafi już czytać to może zacząć czytać książki, których nie zrozumie. Dziecko powinno czytać takie książki w których znajdują się wypowiedzi, które ono zrozumiałoby gdy je usłyszało na przykład od Ciebie.


Najlepszym sposobem na to aby Twoje dziecko mogło zrozumieć co inne osoby myślą i czują jest dostarczanie mu wielu okazji do podejmowania takich prób. Czytanie książek dostarcza mnóstwa takich okazji.

W większości tego rozdziału to Ty byłaś narratorem i opowiadałaś różne historie. Im więcej czytasz i opowiadasz dziecku historii innych ludzi tym bardziej jest ono zmotywowane do opowiadania swojej historii. W następnym rozdziale poznamy sposoby dzięki którym Twojemu dziecko łatwiej będzie opowiadać swoje historie.