Razem uczcie się o świecie

Poprzez dostosowanie się do innych ludzi Twoje dziecko może zacząć rozumieć co inni myślą i czują. Ale ciągle jest tyle ważnych rzeczy, które Twoje dziecko musi wiedzieć o otaczającym świecie. Pomyśl o tych wszystkich pytaniach, które może Ci zadać, "Co jest dzisiaj na obiad?" czy "Jakie są Twoje ulubione lody?". Będą też trudniejsze pytania, jak "Gdzie ptaki odlatują na zimę?", "Co oznacza 'szwędać się'?" lub "Co to za linie na twarzy babci?".

Pomimo tego, że nie będziesz potrafiła odpowiedzieć na każde pytanie dziecka, dla nie niego jesteś ekspertem. To nie oznacza wcale, że Twoje dziecko oczekuje, że będziesz wszystko wiedzieć. Właściwie, jest o wiele zabawniej dla niego jeśli możecie poszukać odpowiedzi razem.

Twoje dziecko już wie, że zadając Ci pewne pytania może dowiedzieć się czegoś o jego życiu, jak to co będzie na obiad, czy to, o której godzinie będzie kąpiel. Ten rozdział pokaże jak Twoje dziecko, z Twoją pomocą, może używać dialogu do eksploracji otaczającego świata.

Wprowadzaj nowe idee

Kiedy rozmawiasz ze swoim dzieckiem Twoje komentarze powinny poszerzać jego sposób myślenia. Niektóre z rzeczy, które mówisz będą faktami ("Dinozaury żyły miliony lat temu."). Fakty poszerzają wiedzę Twojego dziecka.

Inne rzeczy, które mówisz do swojego dziecka powinny być bardziej abstrakcyjne. Kiedy rozmawiasz ze swoim dzieckiem o przeszłości lub przyszłości, on musi to o czym rozmawiasz całkowicie sobie wyobrazić. Ponieważ wykracza to poza ramy tego co jest tu i teraz to Twoje dziecko musi pracować przy tym ciężej umysłem.

Twoje dziecko potrzebuje obu rodzajów informacji żeby uczyć się o otaczającym świecie. Kiedy to tylko możliwe staraj się wprowadzać nowe pomysły. To oznacza, że możesz na przykład bazując na jego zainteresowaniach używać komentarzy, które sprawią, że będzie o danej rzeczy myślał inaczej niż zazwyczaj. Twoje dziecko już nauczyło się mówić. Teraz jest czas aby potrafiło użyć mowy do celów nauki. Czytaj dalej, jeśli chcesz się dowiedzieć jak to sprawić.

Pomóż swojemu dziecku przystąpić do dialogu
Jeśli zaangażujesz dziecko w dyskusję to będzie ono miało sposobność podzielić się własnymi pomysłami. Pamiętaj więc, aby chwilę odczekać po każdej Twojej wypowiedzi, aby dać dziecku szansę na uczestnictwo w dialogu.

Jeśli komentowanie (i odczekiwanie) nie są wystarczającym środkiem aby zachęcić Twoje dziecko do uczestnictwa w dialogu to spróbuj innych wskazówek poznanych w rozdziale czwartym. Nie zapomnij też sprawić, żeby Twojemu dziecku było łatwiej Ciebie zrozumieć zwalniając tempo wypowiedzi, uwypuklając kluczowe słowa, mówiąc mniej i wyraźniej i pokazując o co Ci chodzi.

Rozmawiaj o przeszłości

Poprzez wspólne wspominanie wspólnych, rodzinnych wydarzeń takich jak wycieczka do zoo, czy wyprawa w góry, Twoje dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia w rozmowie o przeszłości. Wspólne dzielenie się wspomnieniami sprzed wielu tygodni, czy nawet z dzisiejszego dnia, pozwala mu odkrywać radość z rozmowy o swoich przeżyciach. Wspominanie szczęśliwych (lub tych mniej szczęśliwych) chwil spędzonych z rodziną dostarcza mu uczucia przynależności.

Rodziny z różną częstotliwością rozmawiają o przeszłości. Jeśli Twoje dziecko słyszy często jak inni członkowie rodziny rozmawiają o przeszłości to jest też samo bardziej skore to robić.

Jeśli Twoje dziecko będzie już miało wprawę w rozmowach o przeszłości z Tobą to pewnie będzie chciało rozmawiać o przeszłości także z innymi (w rozdziale 8 powiemy jak pomóc dziecku stać się prawdziwym "gawędziarzem").

Twórzcie razem wspólne wspomnienia

Jest zdecydowanie łatwiej rozmawiać o przeszłości jeśli wspólnie braliście udział w jakimś wydarzeniu. Z tego powodu Wasze pierwsze wspólne konwersacje o przeszłości będą dotyczyły głównie takich uroczystości jak urodziny.

Jeśli jesteś wraz z dzieckiem na takim wydarzeniu, o którym będziesz chciała potem porozmawiać - to może być nawet wycieczka do sklepu lub zabawa w parku - to uwypuklaj wszystkie ważne aspekty, które będą dziecku potrzebne potem do rozmowy. Zwróć uwagę w jaki sposób mama uwypukla ważne aspekty wizyty na farmie po to potem poprosić chłopca by sobie o nich przypomniał.

Używaj wizualnych wskazówek aby ułatwić Twojemu dziecku zapamiętywanie

Nie zawsze możesz być ze swoim dzieckiem. Twoje dziecko uczęszcza do szkoły lub odwiedza kolegów bez Ciebie. Dyskusja o czymś co zrobiło Twoje dziecko w tym czasie kiedy Ty nie byłaś z nim może być wyzwaniem. A oto kilka rozwiązań: poproś osoby, które przebywały z Twoim dzieckiem w ciągu dnia o to dostarczyły Ci kilku zdjęć dziecka lub przekazały jakąś wiadomość.

Dla przykładu, aby wypełnić lukę pomiędzy domem a szkołą, poproś nauczyciela aby napisał Ci kilka zdań o tym co działo się w ciągu dnia. On może także przekazać jakieś inne rekwizyty: prace wykonane przez dziecko, kamyki z placu zabaw, którymi bawiło się dziecko, zabawkę. Te rekwizytu przypomną Twojemu dziecku co robiło w ciągu dnia i zachęcą go do opowiadania. Nawet jeśli dziecko samo nie zacznie rozmowy to Ty masz punkt zaczepienia i wiesz o co możesz zapytać.

Nawet jeśli jesteś razem, to z powodu natłoku innych zajęć możecie zapomnieć o pewnych rzeczach. Żeby temu zaradzić możesz zbierać różne rekwizyty z waszych wspólnych wycieczek. Takie rzeczy jak papierowe menu z restauracji, bilet do tramwaju czy zrobiona fotografia pomogą Twojemu dziecku zachować wspomnienia.

Twórz odniesienia do przeszłości

Inny sposobem na to aby łatwiej rozmawiać o przeszłości jest łączenie aktualnych czynności z tymi, które wydarzyły się w przeszłości. Dla przykładu, jeśli oboje widzicie dzieci grające w piłkę, a Twoje dziecko też kiedyś w nią grywało to możesz powiedzieć: "Popatrz, oni grają w piłkę. Ty też w nią grałeś rok temu." Jeśli zamek z piasku na widokówce przypomina ten, które razem z dzieckiem robiłaś to możesz powiedzieć: "Robiliśmy bardzo podobny zamek z piasku, kiedy byliśmy ostatnio na plaży."

Kiedy robisz takie odniesienia do przeszłości to uzmysławiasz dziecku, że przeszłość jest realną częścią nas i tego co się wokół nas dzieje. Uczenie dziecka, że istnieje więcej niż jeden sposób na doświadczanie rzeczywistości to bardzo ważna dla niego lekcja.

Używaj słów związanych z czasem

Istnieją określony zwroty i wyrazy, które pomagają Twojemu dziecku zrozumieć, że rozmawiacie o przeszłości. Do tych zwrotów można na przykład zaliczyć: "ostatniej nocy", "wczoraj", "wcześniej" itd. Używanie nazw dni tygodnia także może okazać się pomocne ("W zeszłą niedzielę graliśmy w piłkę"). Oczywiście używanie czasu przeszłego także ma duże znaczenie ("On mi powiedział", "Graliśmy w piłkę", "Pobiegłem").

Niektóre wyrazy pozwalają Ci uporządkować wydarzenia z przeszłości w porządku chronologicznym: "potem" ("A potem my jedliśmy"), "następnie" ("Następnie poszliśmy na spacer"), "zanim" ("Zanim poszliśmy popływać to zjedliśmy coś"), "pierwszy / ostatni" ("My byliśmy ostatni"). Uwypuklaj te wyrazy i używaj ich często w rozmowach z dzieckiem.

Rozmawiaj o swoich uczuciach z przeszłości

Wykorzystaj wydarzenia z przeszłości do tego, aby rozmawiać o uczuciach. Dla przykładu, kiedy przypominacie wspólnie wycieczkę przez wielki most to możesz powiedzieć "Pamiętasz jak Twoje siostra bała się i nie chciała przejść przez most. Wszyscy się trochę baliśmy". Jest łatwiej myśleć o emocjach kiedy oddziela nas od nich pewnie dystans czasowy.

Większość dzieci najpierw uczy się opowiadać o wydarzeniach z dnia dzisiejszego, a dopiero potem o wydarzeniach z ostatniego tygodnia, czy miesiąca. Ta druga umiejętność przychodzi często dopiero po kilku latach.

Rozmawiaj o przyszłości

Rozmowa o przyszłości jest zazwyczaj trudniejsza dla dziecka ponieważ dotyczy rzeczy, które jeszcze nie miały miejsca. W gruncie rzeczy rozmawiasz o rzeczach które mogą się zdarzyć, ale nie jest to zawsze pewne. Zrozumienie tego czego w danej chwili jeszcze nie ma i nie widać wymaga od dziecka uruchomienia wyobraźni.

Jedynym sposobem, aby Twoje dziecko zrozumiało znaczenie przyszłości odbywa się poprzez jego osłuchiwanie się jak Ty o rozmawiasz o przyszłości. Poniższe wskazówki mogą okazać się pomocne podczas Twoich rozmów z dzieckiem.

• Rozmawiaj o przyszłości podczas codziennych obowiązków
• Rozmawiaj o przyszłych wydarzeniach, które już kiedyż miały miejsce
• Planuj wspólnie z dzieckiem
• Rozwiązuj problemy związane z nadchodzącymi wydarzeniami
• Używaj słów związanych z czasem
• Używaj wizualnych wskazówek

Rozmawiaj o przyszłości podczas codziennych obowiązków

Jednymi z pierwszych okoliczności podczas, których Twoje dziecko będzie miało sposobność zapoznać się z rozmową o przyszłości są codzienne obowiązki takie jak mycie zębów, kąpiel, posiłki czy ubieranie.

Pomyślmy o tym co możesz powiedzieć kiedy uczysz swoje dziecko mycia zębów: "Najpierw odkręcasz pastę do zębów... Następnie nakładasz pastę na szczoteczkę... Potem myjesz zęby... A na koniec wypłukujesz usta". W miarę jak Twoje dziecko będzie uczyło się mycia zębów ono będzie pojmowało jakie są kolejne kroki tej czynności.

Jeśli Twoje dziecko dopiero uczy się mówić i myśleć o przyszłości to możesz wykorzystać codzienne obowiązki, aby mu w tym pomóc. Możesz zachęcać go do myślenia o tym jaki będzie następny krok zadając mu pytania i uwypuklając pewne słowa tak żeby on wiedział, że rozmawiacie o przyszłości "A później co?", "Co będzie teraz?", "Co zamierzasz teraz zrobić?".

Rozmawiaj o przyszłych wydarzeniach, które już kiedyż miały miejsce

Kiedy już Twoje dziecko nabierze wprawy w rozmawianiu o przyszłości podczas codzienny obowiązków to możesz spróbować rozmawiać o przyszłych wydarzeniach. Istnieją takie wydarzenie, które Twoje dziecko może sobie łatwo wyobrazić bo miały już one miejsce w przeszłości. Dla przykładu możesz rozmawiać z dzieckiem o wizycie w domu kolegi, wizycie u doktora, wakacjach czy przyjęciu urodzinowym.

Aby pomóc dziecku przewidzieć co wydarzy się w przyszłości zacznij od tego co Twoje dziecko dobrze pamięta. Użyj przeszłości jako trampoliny do przyszłości. Przyjrzyj się w jaki sposób robi to mama Henryka na poniższej ilustracji.

Planuj wspólnie z dzieckiem

Przez większość czasu przyszłość nie jest całkowicie przewidywalna. Jest wiele słów, które sugerują, że coś jest jedynie możliwe: "może", "prawdopodobnie", "być może", "raczej", "chyba". Zdanie takiej jak "Może pójdziemy do parku" lub "Jeśli będzie padało to zawody zostaną odwołane" uzmysławiają Twojemu dziecku, że przyszłość nie jest pewna.

Jednym ze sposobów, aby Twoje dziecko pojęło, że przyszłość jest niepewna - oraz zapoznania się ze słowami, które to podkreślają - jest robienie wspólnych planów na przyszłość. Angażowanie dziecka w planowanie wspólnych wydarzeń pomaga mu nauczyć się ma on pewną kontrolę nad swoim życiem.

Rozpocznij od tego co "może" się zdarzyć. Daj dziecku możliwość zaplanowania swych przyszłych poczynań pytając o jego opinię. Na obrazku poniżej widać jak tato Benedykta robi to z łatwością.

Rozwiązuj problemy związane z nadchodzącymi wydarzeniami

Rozmawianie o przyszłości często wiąże się myśleniem o problemach, które mogą się pojawić. Niektóre problemy i ich rozwiązania związane są z wydarzeniami nieemocjonalnymi jak kąpiel w wannie ("Jeśli nalejesz zbyt wiele wody do wanny, to woda wyleje się na podłogę jeśli wjedziesz do wanny. Napełnijmy wannę tylko do połowy").

Podczas rozwiązywanie innych problemów Twoje dziecko musi przewidzieć jak ktoś się będzie czuł kiedy coś się stanie. Przyjrzyjmy się co się dzieje jak Bartek zdaje sobie sprawę z uczuć siostry, kiedy ona nie dostaje tego czego chce.

W rozdziale 13 dowiemy się więcej o rozwiązywaniu problemów i braniu pod uwagę uczuć innych ludzi.

Używaj słów związanych z czasem

Twoje dziecko może jeszcze nie umieć posługiwać się kalendarzem (dzieci uczą się tej umiejętności przeważnie pomiędzy 6 i 8 rokiem życia). Pomimo tego rozmawianie z dzieckiem o przyszłości pozwala mu zrozumieć, że coś się wydarzy "niebawem" lub musi on poczekać "jeszcze bardzo długo".

Używaj takich słów jak "następnie" oraz "później" aby nadać kolejność zdarzeniom, które wydarzą się w przyszłości "Najpierw zobaczymy znak 'STOP'. Następnie skręcimy w uliczkę w prawo, a chwilę później będziemy pod domem dziadka i babci."

Używaj wizualnych wskazówek

Niektórym dzieciom łatwiej przychodzi rozmawianie o przyszłości jeśli mogą zobaczyć obrazek przedstawiający co się wydarzy. Czasem wystarczy, że pokażesz tylko jeden obrazek tak jak mama Jacka na ilustracji poniżej. Może się też okazać, że lista lub obrazki przedstawiające kolejne czynności pomogą Twojemu dziecku dyskutować o przyszłości.

Dodawaj kolejne detale

Twoje dziecko prawdopodobnie lubi słuchać o różnych detalach dotyczących ludzi lub rzeczy, którymi ono jest zainteresowane. Jeśli Twoje dziecko jest wielkim fanem pociągów to prawdopodobnie lubi słuchać o różnych rodzajach pociągów i ludziach pracujących na kolei. Jeśli Twoje dziecko jest fanem muzyki to z dużą chęcią posłucha ciekawych detali o Madonnie czy Mozarcie. Kiedy rozmawiasz ze swoim dzieckiem staraj się poszerzać jego sposób rozumowania opisując nowe rzeczy na różne sposoby.

Komentarze, które stosujesz podczas dialogu są doskonałym sposobem na wprowadzanie nowych słów. Pamiętaj, że jeśli wprowadzasz nowe słowo to staraj się je starannie wytłumaczyć.

Powiedz możliwie mało ... a potem dodawaj trochę więcej jeśli trzeba

Czasem Twoje wypowiedzi mogą być zbyt abstrakcyjne dla Twojego dziecka. Utrudnieniem może być też to, że mogą dotyczyć rzeczy, z którymi on nigdy nie miał do czynienia. Jak skomplikowane są Twoje wypowiedzi dla dziecka zależy w duże mierze od jego poziomu rozumienia. Jeśli Twoje dziecko dopiero uczy się rozumienia świata to dodawaj kolejne detale do swojej wypowiedzi aż stanie się ona dla niego zrozumiała.

Dla przykładu, jeśli Twoje dziecko zobaczy rybę pływającą w akwarium to możesz powiedzieć "Ta ryba nazywa się łosoś". Jeśli Twoje dziecko chciałby wiedzieć więcej to może też dodać "Łososie żyją w oceanach. Kiedy chcą mieć dzieci to wracają do rzeki, w której się urodziły".

Używaj porównań

W swoich wypowiedziach używaj porównań. Możesz dla przykładu powiedzieć "Wełna jest zdecydowanie cieplejsza od bawełny" lub "Pomarańcze są słodsze od grejpfrutów". Staraj się używać słów podkreślających kontrast (poznanych w rozdziale 5) do opisywania rzeczy: "Gitara Michała jest głośna ale Twoje bębny są na prawdę głośne".

Jeśli ten sposób mówienia wykorzystasz do rozmawiania o rzeczach, które zna Twoje dziecko to nabierze ono sporo praktyki, którą wykorzysta w rozmowach o różnych punktach widzenia różnych osób. Twoje dziecko może dla przykładu powiedzieć: "Gabriel myśli, że on gra najlepiej, ale się myli. Ja jestem najlepszy".

Rozmawiaj o wyobraźni i udawaniu

Wyobraźnia i udawanie sprawia, że Twoje dziecko myśli o świecie w zupełnie inny sposób. Udawanie jest na tyle ważne, że poświęciliśmy jemu cały, osobny rozdział. W międzyczasie wprowadźmy do słownika dziecka słowo "udawać". Możesz dla przykładu powiedzieć "Udawajmy, że jesteśmy psami".

Wyjaśniaj

W rozdziale 5 rozmawialiśmy o tym, żeby starać się wyjaśniać dziecku jak czują się ludzie, kiedy czegoś chcą "Ania jest smutna ponieważ chciała rower (a nie sweter) na swoje urodziny". Wyjaśnianie jest użyteczne nie tylko w takich sytuacjach "Nie idziemy popływać ponieważ pada deszcz". Takie wypowiedzi sprawiają, że Twoje dziecko łatwiej rozumie zdania zawierające wyjaśnienie.

Szukaj sposobności, aby dostarczać dziecku wyjaśnień dla tego co się wokół dzieje. Możesz dla przykładu powiedzieć "Tata rozsypał okruszki, żeby ptaki miały co jeść" lub "Jeśli nie ubierzesz kurtki to zmarzniesz jak będziemy spacerowali po parku".

Rozmawiaj o uczuciach i myślach

Jak to już było wspominane wcześniej rozmowa o tym jak jakaś osoba może się czuć sprawia, że Twoje dziecko zaczyna rozważać czyjś inny punkt myślenia. Nie musisz jednak zawsze rozmawiać o przyczynach. Czasem wystarczy jedynie okazanie emocji lub rozmowa o emocjach dziecka.

Nie jest zaskoczeniem to, że wiele badań wykazuje, że mamy częściej rozmawiają o uczuciach z dziećmi niż ojcowie. Oznacza to, że niektórzy ojcowie muszą pracować trochę ciężej, żeby posługiwać się tego rodzaju językiem.

Nie chcesz przytłaczać swoje dziecko zbyt dużą dawką nowych idei w tym samym czasie. Użyj jednego lub dwóch interesujących komentarzy i odczekaj chwilę pozwalając mu na dodanie czegoś interesującego od niego. Zarówno w tym ja i w piątym rozdziale dowiedzieliśmy się, że jest duży wybór tego co można powiedzieć. Spójrzmy na różne tematy do rozmów jeśli rozmawiasz z dzieckiem o dinozaurach.

Być może kiedyś w przeszłości Twoim celem było to by nauczyć Twoje dziecko mówić. Ten rozdział przypomina o tym, że jak tylko ono zacznie mówić to jest jeszcze przed nim mnóstwo rzeczy, które trzeba odkryć. Na tym etapie rozwoju nie chodzi o to by Twoje dziecko uczyło się mówić lecz o to, by używało komunikacji do nauki.