Bez względu na to jak dobrze przygotujesz się do spotkania Twojego dziecka z rówieśnikami i tak zawsze coś pójdzie nie tak. Większość dzieci ma problemy z dzieleniem się zabawkami, z trudem czeka na swoją kolej czy niechętnie gra w gry, których nie wybrało. Kiedy coś nie idzie po ich myśli to dzieci często uciekają się do płaczu, wybuchów złości, popychania czy bicia.
Radzenie sobie z wewnętrzną frustracją będzie łatwiejsze jeśli dziecko będzie potrafiło zrozumieć punkt widzenia drugiej osoby. Kiedy dziecko będzie miało świadomość w jaki sposób jego działania mają wpływ a rówieśników to będzie bardziej rozważne.
W tym rozdziale nauczysz się jak używać specjalnych pomocy wizualnych - ręcznie zrobionych obrazków, historyjek i filmów - aby nauczyć dziecko rozumienia zawiłych sytuacji społecznych.
Dostosowywanie się by rozwiązywać problemy
Zawsze jest jakiś powód, dla którego dziecko postępuje w ten czy inny sposób. Dotyczy to także takich wydarzeń jak wspólne spędzanie czasu. Jeśli starasz się wejść w skórę dziecka podczas jego zabaw to łatwiej Ci będzie zrozumieć jego zachowania, jakiekolwiek by one nie były - płacz, bicie rówieśników, napady złości, powtarzanie zdań z filmów. Czasami prosta strategia polegająca na posiadaniu dwóch kompletów zabawek (tak żeby każde z dzieci miało taką samą zabawkę) pozwala aby zabawa toczyła się według pozytywnego planu.
W tym rozdziale interesuje nam jednak bardziej dostosowywanie się Twoje dziecka do uczuć jego rówieśników. Jeśli zabawa pomiędzy rówieśnikami się kończy to najczęstszym powodem jest brak dostosowanie się jednej ze stron do uczuć drugiej strony. Dziecko, które jest wrażliwe na potrzeby innych jest lepszym przyjacielem. Aby cieszyć się przyjemnością ze wspólnej zabawy Twoje dziecko będzie musiała nauczyć się rozwiązywania problemów, które podczas takiej zabawy mogą się pojawić. Jeszcze lepsze byłoby gdyby ono nauczyło się przeciwdziałać rodzeniu się problemów.
Niestety, nie ma takiej możliwości, aby Twoje dziecko zdobyło i utrzymało czyjąś przyjaźń ucząc się jedynie co trzeba mówić w określonych sytuacjach, gdzie stanąć oraz jak głośno się wypowiadać. Oczywiście, znajomość etykiety wymaganej w towarzystwie to bardzo dobry start ale wiedza o tym jaki wpływ mają Twoje poczynania na innych jest kluczowa.
Umiejętność rozwiązywania problemów
Dzieci, które rozumieją uczucia innych posiadają już niezbędne minimum potrzebne do rozwiązywania problemów pojawiających się podczas wspólnych zabaw. Gdyby Samuel pomyślał o tym jaki jego brak umiejętności dzielenia się zabawkami może mieć wpływ na przyjaciela to być może postąpiłby inaczej. Może on wymyśliłby jakiś innych sposób, żeby pobawić się zabawką przyjaciela i nie sprawić mu przykrości.
Użyj formularza żeby przekonać się które umiejętności już posiada Twoje dziecko, a jakich umiejętności jeszcze mu brak. W trakcie lektury tego rozdziału możesz zadecydować nad jakimi umiejętnościami u swojego dziecka chciałabyś jeszcze popracować.
Formularz sprawdzający umiejętności rozwiązywania problemów
- Używanie słów związanych z rozwiązywaniem problemów
nigdy, czasami, często - Rozumienie co czuje i myśli druga osoba
nigdy, czasami, często - Rozumienie konsekwencji swoich działań
nigdy, czasami, często - Akceptowanie kompromisów (np.: gra w grę, którą wybrał ktoś inny)
nigdy, czasami, często - Akceptowanie błędów innych osób
nigdy, czasami, często - Radzenie sobie z pojawiającymi się zmianami
nigdy, czasami, często - Zdawanie sobie sprawy, że druga osoba nie jest przyjacielsko nastawiona
nigdy, czasami, często
Rozmowa o problemach
Nie ma niczego złego w tym, żeby o problemach społecznych zwyczajnie rozmawiać, bez używania wskazówek graficznych. Rozmowa o problemach jest preferowana przez dzieci z Zespołem Aspergera. Zdarzają się też takie sytuacje, że nie będziesz miała pod ręką długopisu czy ołówka lub nie będzie zbyt wiele czasu aby coś narysować.
Czasami rozmowa jest najszybszym i najlepszym sposobem na rozwiązanie sytuacji. Dla przykładu, podczas kłótni Jeremiasza i Samuela o samochód mogłaby wkroczyć mama i podpowiedzieć Samuelowi, żeby zaoferował jakiś inny samochód Jeremiaszowi, który także się mu spodoba.
W poprzednich rozdziałach uczyliśmy się jak postępować wtedy kiedy pojawią się problemy. Te same propozycje rozwiązywania problemów, które pojawiają się podczas Twojej zabawy z dzieckiem mogą być także użyte do rozwiązywania problemów które pojawią się w zabawie pomiędzy Twoim dzieckiem i jego kolegą. Przypomnijmy sobie pewne pomocne aspekty z poprzednich rozdziałów:
- Planuj zawczasu żeby uniknąć problemów potem
- Używaj swój związanych z rozwiązywaniem problemów (np.: "teraz / potem", "to dobry / niedobry pomysł", "niektóre / wszystkie", "taki sam / inny")
- Koncentruj się na pozytywach
- Rozmawiaj o tym jak czują się inni
- Rozmawiaj o konsekwencjach tego co się robi
- Naucz dziecko co można powiedzieć lub zrobić zamiast, eliminując jego niestosowne zachowanie
- Pomóż dziecku domyślić się co jeszcze można zrobić
- Używaj wskazówek wizualnych do rozwiązywania problemów
- Wybieraj mądrze to o co chcesz walczyć
Wykorzystanie wizualnych wskazówek w nauce umiejętności społecznych
Istnieją pewne zalety, które sprawiają że ręcznie wykonane historyjki obrazkowe są pomocne u dzieci z ASD. Wiele dzieci jest wzrokowcami i najmniej problemów sprawia im nauka poprzez oglądanie obrazków, zdjęć czy filmów. W przeciwieństwie do dialogu to co zostanie zapisane lub narysowane trwa dłużej, można poświęcić zatem więcej czasu na studiowanie tego lub wrócić do tego ponownie.
Zapewne, istnieje wiele sposób na wykorzystanie pomocy wizualnych do nauki odnajdywania się w sytuacjach społecznych, niemniej jednak my skoncentrujemy się jedynie trzech wybranych pomocach:
- Historyjki prezentujące wybrane sytuacje społeczne
- Konwersacje w postaci komiksów
- Modelowanie za pomocą nagrań wideo
Historyjki prezentujące wybrane sytuacje społeczne
Przykładem historyjek prezentujących wybrane sytuacje społeczne mogą by te stworzone prze pani Carol Gray. Wspomniane historyjki pani Gray są zazwyczaj bardzo krótkie (od dwóch do dwunastu zdań) i prezentują co czują i co myślą osoby w wybranych sytuacjach. Dają możliwość zastanowienia się co można powiedzieć lub zrobić w wybranej sytuacji. Tego typu historyjki można wykorzystać do doskonalenia umiejętności społecznych. Można również za pomocą takich historyjek opowiadać wybrane scenki z życia własnego dziecka (na przykład po to by wspólnie przypominać sukcesy dziecka).
Jeśli uważasz, że ten sposób postępowania może pomóc Twojemu dziecko to możesz przeczytać książkę Carol Gray omawiającą w szczegółach sposób w jaki powinno sie tworzyć takie historyjki. My pozwolimy sobie przedstawić zwięzłe streszczenie tych zasad:
- Wybierz umiejętność społeczną nad którą chciałbyś pracować (umiejętność wygrywania lub przegrywania gier, dzielenie się czymś lub czekanie na swoją kolej)
- Pomyśl o tym czemu taka umiejętność mogłaby służyć, po co ona jest, jak można by ją zatytułować
- Napisz tę historyjkę z punktu widzenia dziecka ("Mam na imię Samuel. Czasami do mojego domu przychodzi mój kolega Jeremiasz")
- Napisz historyjkę uwzględniając wszelkie "co", "gdzie", "kiedy", "kto", "jak" i "dlaczego". Większa Twojej historyjki powinna zawierać opisy tego co czują inne osoby w podobnej sytuacji, koncentrując się na pozytywach ("Wilhelm, pozwolił mi bawić się pociągiem kiedy byłem u niego w domu"). Staraj się używać takich słówek jak "czasami", żeby dziecko wiedziało, że opisywana sytuacja nie zawsze musi wystąpić.
- Staraj się pisać zdania skupiając się na pozytywach. Zamiast pisać "Kiedy mówiłem do Piotra to nie patrzył w inną stronę (jak zazwyczaj)", napisz "Kiedy mówiłe do Piotra to on cały czas patrzył na mnie".
- Na końcu historyjki możesz (ale, oczywiście, nie musisz) zasugerować jak może dziecko postąpić w innych podobnych sytuacjach. Dla przykładu możesz powiedzieć, "Kiedy następnym razem będę rozmawiał z innymi to będę na nich patrzył, żeby wiedzieli że ich słucham". Innym przykład może być następujący "Może ja też pozwolę Jeremiaszowi pobawić się moją zabawką kiedy przyjdzie następnym razem". Nie staraj się wymusić na dziecku określonego postępowania, używaj takich słów ja "może", "spróbuję".
- Dodaj kilka obrazków do prezentowanej historyjki (o ile nie ma problemów z ich narysowaniem) jeśli uważasz, że może to pomóc Twojemu dziecku.
Poniższa historyjka może pomóc Samuelowi podzielić się swoją zabawka kiedy następnym razem przyjdzie Jeremiasz. Zwróćcie uwagą w jaki sposób jest opisana cała sytuacja. Nie ma zdań o zabarwieniu negatywnym takich jak "Nie lubię kiedy Jeremiasz bawi się moją zabawką" i jest tylko jedna sugestia co można zrobić.
A oto kolejny przykład historyjki, tym razem dla Michała, który robi się smutny kiedy inne dzieci mu pomagają. Zwróćcie uwagę w jaki sposób sprawiono, że historyjka jest interaktywna - mama zostawia pustą listę z przykładami kiedy inne dzieci pomagały Michałowi tak żeby on sam postarał się ją wypełnić.
Możesz też pisać historyjki o tym co Twoje dziecko może zrobić aby jego dialogi z przyjaciółmi były lepsze. Poniższa historyjka opowiada w jaki sposób używać komplementów. Zauważ, że tu także jest tylko jedna sugestia pod koniec historyjki.
Jeden z najlepszych sposobów by być przyjacielskim to zadanie pytania o zainteresowania drugiej osoby. Rozpoczęcie dialogu w ten sposób jest trudne dla Szymona, w związku z czym jego mama stworzyła poniższą historyjkę. Zwróćcie uwagę za zostawione puste miejsca do wypełnienia przez Szymona.
Spraw by czytanie było interaktywne
Czytanie historyjek prezentujących sytuacje społeczne nie powinno być dla dziecka biernym doświadczeniem. Jeśli dziecko potrafi czytać samodzielnie to pozwól mu na to. Jeśli to Ty czytasz to pamiętaj o przedstawionych wcześniej zasadach: mów mnie - jeśli napisane przez Ciebie zdanie wydaje Ci się zbyt skomplikowane to uprość je czytając. Tutaj jest podobnie jak z czytaniem książek, Twoje dziecko musi być zainteresowane tym co czytacie. Pamiętaj aby w trakcie lektury podkreślać (poprzez odpowiednią intonację) najważniejsze rzeczy.
Jeśli przygotowane przez Ciebie historyjka zawiera obrazki to pokaż je dziecku i zachęcaj je do opowiadania o nich. Dla przykładu jeśli mama czyta historyjkę o zabawie na przemian z Jeremiaszem to może zatrzymać się na moment przed końcem, wskazać palcem na uśmiechniętą buzię i zapytać dlaczego Jeremiasz tak się cieszy. W ten sposób może uda nam się naprowadzić dziecko na odpowiedź "bo cieszy się, że bawię się z nim na przemian". Mama może się też spytać co się może stać jeśli Jeremiasz będzie szczęśliwy licząc na to, że dziecko domyśli się, że w ten sposób sprawia, że Jeremiasz będzie chciał jeszcze przyjść i się pobawić.
Podczas czytania Twoje dziecko może chcieć się jeszcze o coś zapytać. Jak długo jest to związane z historyjką to jest to odpowiedni czas na takie rozmowy.
Konwersacje w postaci komiksów
Prezentowanie konwersacji w postaci prostych historyjek obrazkowych to pomysł, który także możemy podpatrzyć w książkach Carol Gray. Zdania, które to wpisujesz w chmurki reprezentujące wypowiedzi lub myśli dają dziecku inspirację co można powiedzieć w opisywanej sytuacji. Dzięki takim historyjkom dzieci zdają sobie sprawę co ludzie wokół nich myślą lub czują.
Możesz użyć takich historyjek obrazkowych kiedy spotkanie Twojego dziecka z przyjacielem utknęło w martwym punkcie. Możesz ich też użyć po spotkaniu, żeby przypomnieć dziecku co działo się podczas spotkania. Używając takich historyjek przed spotkaniem przygotujesz dziecko na to co może się zdarzyć. Mama Jeremiasza wkracza podczas zabawy z następującymi obrazkami przygotowanymi na bieżąco.
Poniżej przedstawiamy w jaki sposób mama Jaremiasza mogłaby przygotować historyjkę obrazkową po zakończonej zabawie. Za pomocą obrazków i tekstów w chmurkach mama mogłaby pomóc Samuelowi wczuć się w to co czuje Jeremiasz i przestawić Samuelowi alternatywne zachowania w prezentowanej sytuacji.
Modelowanie za pomocą nagrań wideo
Wiele dzieci z entuzjazmem ogląda filmy. To nie zawsze jest coś złego, rozbudowują słownictwo, poznają różne wzorce zachowań.
Możesz starać się wykorzystać to zainteresowanie poprzez robienie filmów ze wspólnych zabaw Twojego dziecka z rówieśnikiem. Wspólne oglądanie tak nakręconego filmu daje okazję do dyskusji na temat dlaczego niektórzy zachowują się w danych sposób i co wtedy czują. Zobaczenie siebie na filmie pozwala dziecku pewne rzeczy lepiej zrozumieć i zaplanować co może zrobić następnym razem. Starajmy się na filmie zwracać uwagę głównie na pozytywy. Pokazywanie dziecku jak ładnie bawi się z innymi utrwala takie zachowania.
Rozpocznij od zidentyfikowania zachowań, które chciałbyś pokazać. Dla przykładu możesz wybrać dzielenie się zabawkami, akceptowanie pomocy, używanie komplementów lub zadawania przyjacielowi pytań o jego zainteresowania.
Nagrywanie i edycja filmu
Kiedy już zdecydujesz jakie zachowania chciałbyś obserwować i pokazać dziecku to nakręć film w sytuacji kiedy Twoje dziecko używa lub powinno używać wybranych zachowań. Powinnaś nagrać na tyle dużo materiału w przeciągu wielu dni abyś mogła pokazać wiele pozytywnych nagrań.Idea jest taka aby pokazać dziecku jego samego z jak najlepszej strony, nawet zwłaszcza wtedy kiedy stara się coś poprawić w swoich zachowaniach. Czasami, aby mieć pewność, że nagrasz to co chcesz to będziesz musiała mu podpowiedzieć co ma zrobić lub powiedzieć w danej sytuacji. Kiedy będzie później oglądała film to możesz wyciąć ten moment, w którym udzielasz wskazówek. Pamiętaj jednak, że takie podpowiadanie służy tylko temu, żeby zdobyć bardzo dobry materiał do pokazania dziecku, nie rób tego w każdej sytuacji.
Możesz także nagrywać filmy na których nie będzie Twojego dziecka, po to by zademonstrować Twojemu dziecku jak w określonej sytuacji zachowują się inne dzieci. W chwili pisania tej książki nie istniały badania naukowe sugerujące, że pokazywanie filmów w których występuje oglądające film dziecko ma jakąś przewagę nad pokazywaniem filmów jedynie z innymi dziećmi. W celu nauki nowych umiejętności oglądanie filmów z innymi dziećmi może być bardzo pomocne.
Na następnym obrazku widać jak mama Rajmunda uważa, że spotkania jego syna z kolegami byłyby lepsze gdyby on zadawał pytania swoim przyjaciołom. Mama Rajmunda nie jest w stanie zrobić żadnego takiego filmu ponieważ Rajmund tego nie robi więc postanawia nagrać film z udziałem taty i siostry Rajmunda.
Po nagraniu materiału wytnij zbyteczne fragmenty z filmu. Istnieję łatwe w obsłudze programu, które pozwalają takie rzeczy zrobić. Gdyby jednak nie udało Ci się tego dokonać to możesz podczas oglądania przewinąć zbyteczny fragment nagrania. Ważne jest aby dziecko samodzielnie zobaczyło ten właściwy fragment nagrania.
Oglądanie i próbowanie
Zanim pokażesz jakiś film dziecku staraj się opowiedzieć mu przez chwilkę co zaraz zobaczy. Możesz nawet jakoś nazwać pokazywany film.
Po zakończeniu oglądania filmu (jeśli dziecko ciągle przejawia zainteresowanie) postaraj się poopowiadać trochę o reakcjach i uczuciach dzieci zaprezentowanych na filmie. Mama Samuela mogłaby powiedzieć coś takiego: "Zobacz jaki był szczęśliwy Jeremiasz kiedy dałeś mu samochód. Pewnie będzie się chciał jeszcze z tobą pobawić".
Oglądaj takie filmiki kilka razy w tygodniu. Staraj się podczas oglądania zawsze skupiać na jednej wybranej rzeczy, nawet jeśli film zawiera wiele innych. Możesz ten film obejrzeć jeszcze przy innej okazji z innego powodu.
Kiedy już dziecko obejrzało film to postaraj się zaaranżować sytuację w której musiałoby wykorzystać umiejętności społeczne których użycie widziało na filmie.
Inne sposoby wykorzystywania filmów
Możliwości wykorzystywania filmów są nieograniczone. W poprzednich rozdziałach była mowa o tym, że można taki film zatrzymać o porozmawiać o emocjach pojawiających się na twarzach osób uchwyconych w kadrze. Ponowne użycie filmu może pomóc dziecku skupić się na wybranych aspektach komunikacji, które zostały przeoczone z powodu emocji, które towarzyszyły pierwszemu oglądaniu filmu. Wyłączenie głosu może pozwolić skupić się na używanej w filmie komunikacji niewerbalnej (mimika twarzy, używanie gestów).
Wiele dzieci ma problem z tym, że nie wie gdzie stanąć podczas rozmowy z innymi ludźmi. Dla przykładu Twoje dziecko może mówić do innej osoby stojąc w odległym, przeciwległym rogu pokoju. Może też być zupełnie inaczej, może być zbyt blisko osoby, z którą rozmawia. Jeśli tak się dzieje i widzisz to na filmie (nieważne czy robi to Twoje dziecko, czy ktoś inny) to skomentuj to ("Zobacz w jakiej odległości od siebie stoją i jak patrzą sobie w oczy. Tak właśnie, rozmawiają ze sobą dobrzy przyjaciele."). Dobrą praktyką będzie też próbowanie pozytywnych rzeczy które się zobaczyło na filmie.
Wskazówki, jak ustawiać się podczas rozmowy
Możesz użyć nagrań, żeby pokazać dziecku w jaki sposób ustawiają się osoby, które ze sobą rozmawiają. Dziecku może być łatwiej jeśli wprowadzisz następujące terminy: obszar rodzinny, obszar przyjacielski i odległy obszar.
Obszar rodzinny
Członkowie rodziny i najbliżsi przyjaciele stoją bardzo blisko siebie podczas rozmowy, zazwyczaj na odległość wyciągniętej ręki lub bliżej.
Obszar przyjacielski
Pozostali przyjaciele stoją zazwyczaj nieco dalej, powiedzmy, że na odległość czterech stóp.
Odległy obszar
Powyżej dystansu czterech stóp rozciąga się odległy obszar. Kiedy zobaczysz kogoś znajomego w tym obszarze może rozpocząć konwersacje przechodząc do obszaru przyjacielskiego lub nawet rodzinnego.
Jeśli sprawy techniczne nie sprawiają Ci problemu to możesz spreparować film aby był dopełnieniem historyjek społecznych. Dla przykładu film pod tytułem "O co mogę zapytać innych?" mógłby przedstawiać kilka osób opowiadających o swoim hobby oraz kilka osób, które jest potem pytają o zainteresowania. Pamiętaj, żeby skupić się na pozytywach nawet jeśli to nie Twoje dziecko występuje w filmie.
Dla osób będących wzrokowcami uczenie się nowych rzeczy z ręcznie narysowanych historyjek społecznych lub nakręconych filmów może dostarczyć przyjemnej zabawy. Kiedy dziecko ogląda film, w którym odnosi sukcesy społeczne - rozpoczyna dialog, uwzględnia uczucia innych, zastępuje nieodpowiednie zachowania właściwymi - to jest bardzo dobry sposób zaprezentowania mu jego samego jako wspaniałego wzoru wartego naśladowania.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz